درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: طبقات الارث/طبقه دوم/إخوه و اجداد/اجداد ثمانیه

بحثمان در أجداد بود، همان طور که عرض شد إخوه و أجداد در فقه اهل بیت علیهم السلام در یک ردیف و طبقه هستند، اجداد نیز مثل إخوه گاهی تعدد پیدا می کنند به این صورت که هر کسی با دو نفر یعنی پدر و مادر مربوط است وقتی یک طبقه بالاتر می رویم با چهار نفر یعنی جد و جده أبی و جد و جده اُمی مربوط می شود که به آنها اجداد اربعه می گوئیم، وقتی یک طبقه دیگر بالاتر می رویم با هشت نفر یعنی پدر و مادر جد أبی و پدر و مادر جده أبی و همچنین پدر و مادر جد اُمی و پدر و مادر جده اُمی مربوط می شود که به مجموع آنها اجداد ثمانیه گفته می شود البته کم اتفاق می افتد که اجداد ثمانیه عمر کنند و باقی بمانند لذا چون مبتلی به نیست امام رضوان الله علیه از اجداد ثمانیه بحث نکرده و فرموده اگر محقق شد بین خودشان تصالح کنند ولی خب فقهاء بزرگ ما قرناً بعد قرنٍ در این رابطه بحث کرده اند لذا ما خلاصه این بحث را می گوئیم که با این مسئله آشنا باشیم.

چهار نفر از اجداد ثمانیه از طرف اُم با انسان مربوط هستند و چهار نفر از طرف أب لذا فقهاء ما فرمودند آن چهار نفری که از طرف اُم هستند مثل کلاله اُمی می باشند یعنی در سهم الارث با هم مساوی هستند ولی آن چهار نفری که از طرف أب هستند به صورت "للذکر مثل حظ الاُنثیین" ارث می برند.

فرض می کنیم شخصی از دنیا رفته و اجداد ثمانیه دارد، ابتدا مال به سه قسمت تقسیم می شود و بعد دو قسمت را به آنهائی که از طرف أب هستند می دهیم و یک قسمت را به آنهائی که از طرف اُم هستند می دهیم زیرا "للذکر مثل حظ الاُنثیین" ، آنهائی که از طرف اُم هستند بین خودشان به صورت مساوی تقسیم می کنند ولی آنهائی که از طرف أب هستند در هر مرتبه به صورت "للذکر مثل حظ الاُنثیین" ارث می برند، از طرفی سهم هرکسی نسبت خودش انکسار دارد زیرا اجداد مادری چهار نفرند که یک ثلث سهم دارند و اجداد پدری نیز چهار نفرند که دو ثلث سهم دارند، خلاصه در هر مرتبه انکسار وجود دارد چون آن مقداری که می گیرند با سهامشان تطابق ندارد، بنابراین 4 سهم از طرف مادری داریم زیرا مساوی می برند و 9 سهم از طرف پدری داریم چون در هر مرتبه مذکر دو برابر مونث می برد، خب در اینجا نیز به سراغ سهام می رویم و سهام را در هم ضرب می کنیم یعنی 4 را در 9 ضرب می کنیم حاصلش می شود 36 و بعد آن را در اصل فریضه یعنی 3 ضرب می کنیم حاصلش می شود 108 ، بنابراین مجموع سهام در اجداد ثمانیه 108 می شود که 72 سهم برای طرف أب می باشد چون دو ثلث می بردند و 36 سهم نیز برای طرف اُم می باشد چون یک ثلث می بردند، 36 سهم طرف اُم بالسویة بینشان تقسیم می شود یعنی هر نفر 9 سهم می برد ولی 72 سهم طرف أب به صورت "للذکر مثل حظ الاُنثیین" تقسیم می شود.

مرحوم سید عبد الاعلی سبزواری در جلد 30 مهذب الاحکام صفحه 163 این بحث اجداد ثمانیه را خیلی خوب به بیانی که عرض کردیم مطرح کرده که مراجعه و مطالعه بفرمائید و بیشتر از این لازم نیست در این مسئله اجداد ثمانیه بحث کنیم.

بحث إخوه و أجداد تمام شد و حالا وارد بحث اولادِ إخوه می شویم تا ببینیم به چه صورت ارث می برند، جواهر و شرایع و دیگر فقهاء ما فرمودند اولادِ إخوه نیز مثل اولادِ اولاد می باشد یعنی همانطور که اولادِ اولاد همان سهم آباء خودش را می برد(بنت ابن سهم ابن و ابن بنت سهم بنت) در اینجا نیز اولادِ إخوه همان سهم مَن یتقرب به را می برند یعنی اولاد خواهر همان سهم خواهر و اولاد برادر همان سهم برادر را می برند.

امام رضوان الله علیه در تحریر الوسیلة اینطور فرمود:«هاهنا امور:

الثاني: يرث أولاد الإخوة إرث من يتقربون به، فلو خلف أحد الإخوة من الأم وارثا فالمال له فرضا ورداء مع الوحدة، ومع التعدد يقسم بالسوية، ولو كان من أحد الإخوة من الأب فله المال مع الانفراد ومع التعدد يقسم بينهم للذكر ضعف الأنثى...الی آخر کلامه الشریف»[1] .

خب و اما در باب 5 از ابواب میراث إخوه و أجداد روایات فراوانی در این رابطه داریم و چون در این مسئله بین ما و عامه اختلاف نظر وجود دارد ائمه علیهم السلام خیلی باشدت این مطلب را بیان کرده اند.

خبر اول : محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير عن أبي أيوب، عن محمد بن مسلم قال: نشر أبو جعفر عليه السلام صحيفة فأول ما تلقاني فيها: ابن أخ وجد المال بينهما نصفان فقلت: جعلت فداك إن القضاة عندنا(عامه) لا ينقضون لابن الأخ مع الجد بشئ فقال: ان هذا الكتاب بخط علي عليه السلام وإملاء رسول الله صلى الله عليه وآله.[2] .

خبر دوم: وعنه عن محمد بن عيسى، عن يونس، عن القاسم بن سليمان، عن أبي عبد الله عليه السلام أن عليا عليه السلام كان يورث ابن الأخ مع الجد ميراث أبيه.[3] .

خبر سوم: وعنه عن أبيه، عن ابن أبي نجران [عمير]، عن عاصم بن حميد عن محمد بن قيس [مسلم]، عن أبي جعفر عليه السلام قال: حدثني جابر عن رسول الله صلى الله عليه وآله، ولم يكذب جابر: أن ابن الأخ يقاسم الجد.[4] .

خبر چهارم: وعن حميد بن زياد، عن الحسن بن محمد بن سماعة، عن أبي شعيب عن رفاعة، عن أبان بن تغلب، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: سألته عن ابن أخ وجد فقال: المال بينهما نصفان.[5] .

خبر پنجم: وعن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن أبي أيوب الخزاز، عن محمد بن مسلم قال: نظرت إلى صحيفة ينظر فيها أبو جعفر عليه السلام فقرأت فيها مكتوبا: ابن أخ وجد المال بينهما سواء، فقلت لأبي جعفر عليه السلام: إن من عندنا لا يقضون بهذا القضاء لا يجعلون لابن الأخ مع الجد شيئا، فقال أبو جعفر عليه السلام: أما أنه إملاء رسول الله صلى الله عليه وآله وخط علي عليه السلام من فيه بيده.[6] .

اخبار این باب همه بر مانحن فیه دلالت دارند و مورد عمل فقهاء و اصحاب نیز می باشند.

بنابراین اولادِ إخوة با جد هم ردیف هستند و سهم من یتقرب به را می برند.

بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .