درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: زوج یا زوجه تنها وارث باشند / میراث الأزواج.

در قران کریم در سوره نساء شش فرض و سهم برای ارث(ثلث و ثلثان و سدس و ربع و نصف و ثمن) و همچنین صاحبان این فروض بیان شده است که قبلا خواندیم و به عرضتان رساندیم، بعد از توجه به این مطلب میان ما و عامه تفاوت بزرگی بوجود آمده که بحث ما به آن تفاوت مربوط می باشد زیرا گاهی ترکه زائد بر فروض است و گاهی کمتر از فروض می باشد که هر دو صورت را خواندیم و طبق فقه اهل بیت علیهم السلام حکم آنها را بیان کردیم ولی عامه در صورت زیاده و نقصان قائل به عول و تعصیب شده اند که این با فرهنگ و فقه اهل بیت علیهم السلام مخالف است، عول درجائی است که ترکه کمتر از فروض باشد که ما عرض کردیم نقص به افراد مشخصی وارد می شود ولی عامه نقص را سرشکن می کنند و به همه وراث نقص وارد می کنند و اما تعصیب در جائی است که ترکه زائد بر فروض باشد که ما مقدار اضافه را به افراد مشخصی می دهیم ولی عامه زیاده را به عصبة میت یعنی خویشاوندان مذکر مثل برادر یا اجداد أبی می دهند که تقریبا مقداری بوی جاهلیت از این حکم می آید و صاحب جواهر نیز می فرماید بوی غصب خلافت از این حکم می آید علی أیِّ حال بحثمان فعلا به همین عول و تعصیب مربوط می باشد به این بیان که زوج فوت کرده و تنها وارثش زوجه می باشد که خب زوجه ربع می برد و سه ربع دیگر اضافه می آید و یا زوجه فوت کرده و تنها وارثش زوج می باشد که زوج نصف می برد و الباقی اضافه می آید.

اخبار اهل بیت علیهم السلام را به عرضتان رساندیم و گفتیم که صاحب وسائل در باب 3 از ابواب میراث الأزواج روایات مربوط به صورتی که زوجه فوت کرده و زوج تنها وارثش می باشد را ذکر کرده که عنوان باب این است: "أن الزوج إذا انفرد فله المال كله" و این اخبار که نوعا صحیحه و مورد عمل فقهاء ما هستند دلالت دارند بر اینکه تمام مال به زوج می رسد یعنی نصف را فرضاً و الباقی را رداً ارث می برد البته اخبار 8 و 9 از این باب 3 دلالت داشتند بر اینکه اضافه به شوهر داده نمی شود.

صاحب وسائل در باب 4 از ابواب میراث الأزواج صورتی که زوج فوت کرده و تنها وارثش زوجه است را بیان کرده و عنوان باب این است: "ميراث الزوجة إذا انفردت" و این اخبار که نوعا صحیحه بودند نیز دلالت داشتند بر اینکه زوجه سهم خودش یعنی ربع را می برد و الباقی به امام داده می شود و البته در این باب نیز یک الی دو خبر مخالف وجود داشت که مراجعه و مطالعه بفرمائید.

صاحب جواهر برای صورتی که زوج فوت کرده و تنها وارثش زوجه می باشد سه قول نقل کردند؛ اول اینکه تمام مال متعلق به زوجه است ربع را فرضاً و الباقی را رداً ارث می برد، دوم اینکه ربع را فرضاً می برد و الباقی به امام داده می شود و سوم اینکه اگر در زمان حضور امام معصوم بود زوجه ربع را فرضاً ارث می برد و الباقی به امام داده می شود ولی اگر در زمان غیبت بود تمام مال به زوجه داده می شود و البته صاحب جواهر در مورد این قسم سوم بحث مفصلی را مطرح کرده اند.

علامه حلی در مختلف الشیعة تقریبا پنج صفحه در این رابطه بحث کرده و اینطور فرموده:«مسألة 11: لو لم يخلّف كلّ من الزوجين سوى صاحبه؛ قال الشيخ في (النهاية): يردّ على الزوج النصف الباقي بالصحيح من الأخبار عن أئمّة آل محمد عليهم السلام، و أمّا الزوجة فلها الربع بنصّ القرآن، و الباقي للإمام.

و كذا قال أبوه في رسالته(أی الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام287، که البته ثابت نشده که این کتاب متعلق به امام رضا علیه السلام باشد) إليه.

و هذا القول يوافق ما قرّبه الشيخ في (النهاية) من الصواب..الی آخر کلامه الشریف.»[1] .

بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .