درس خارج اصول استاد سید صمصام الدین قوامی

موضوع: اصول فقه‌الاداره - علم اجمالی/ الدوران بین الاقل و الاکثر ارتباطی/ ملاحظات عامه حول الاقل و الاکثر – نظر مختار در ملاحظه سوم

ملاحظه سوم: الاقل و الاکثر فی المحرمات

اعانه بر اثم آیا مخصوص آمر است یا عاملین و مأمورین را هم شامل می‌شود؟

دوران بین تعیین و تخییر می‌شود که آیا تعیینا امر کردن حرام است؟ یا اعانه جمع هم حرام است؟ یعنی حرمت مخصوص امر است (اقل ) یا او و مامورین (اکثر ) ؟

    1. نسبت به ناظران (مدیران یا ارزیابان و حراست گران):

ما که ارزیاب هستیم یا قاضی هستیم، مردد می‌شویم که فقط حرمت را فقط متوجه آمر بدانیم. از شایستگی او بکاهیم و درج در پرونده‌اش نماییم. یا حرمت را متوجه مجموعه تیم همکار او نماییم و از شایستگی همگی بکاهیم؟

در این جا امر حرمت بین اقل و اکثر می‌شود حرمت امر قطعی است. در زائد تردید می‌کنیم که مجازات کنیم یا نه؟ اصل احتیاط می‌گوید که حرمت و مجازات متوجه اکثر شود که دیگر تکرار نشود. یا اینکه واجب است فقط مجازات آمر و باقی معاف هستند. بنابراین قائل به برائت می‌گوید: ارزیاب نسبت به مجازات سایرین تکلیفی ندارد- مختار ما علی المبنی احتیاط است- زیرا منافع سازمان را بیشتر تامین می‌کند؛ زیرا ایجاد بازدارندگی می‌کند.

    2. نسبت به عاملان و معاونین در اثم:

این تردید گاهی برای عامل پدید می‌آید که آیا این حرمت متوجه آمر است؟ یا شامل ما و من هم می‌شود؟ دوران حرمت بین اقل و اکثر می‌شود؛ یعنی حرمت فقط متوجه آمر است. یعنی اقل و یا اکثر که متوجه آمر و عامل با هم است. به عبارت دیگر مردد می‌شویم که لاتعاونوا علی الا ثم و العدوان شامل فقط آمرین است و من مامورم و معذور؟ یا آمرین و عاملین که اقتضای احتیاط به این است که حرمت را برای اکثر متوجه کند که جنبه بازدارندگی بیشتری از ارتکاب حرمت در آینده دارد و به تامین مقاصد سازمانی نزدیک‌تر است؟

    3. یک بار هم بالنسبه به آمر است که آیا این حرام و فقط متوجه من است؟ یا دامن‌گیر هم‌کاران هم می‌شود؟

برائت به این است که مسئولیت فقط متوجه اوست و احتیاط به این است متوجه آنان هم هست و وزر آنها بر دوش او خواهد بود که جنبه بازدارندگی بیش‌تری برایش دارد که به تامین مقاصد و منافع سازمانی نزدیک‌تر است.

ملاحظه می‌شود که این دوران حرمت بین اقل و اکثر نسبت به یک فعل سازمانی حرام چند جنبه‌ای است نسبت به ارزیاب، آمر و مامور که تماما مورد احتیاط سازمانی هستند که ممکن است در بیرون سازمان به این گونه نباشند یا باشند.