درس کلام استاد ربانی

موضوع: نقد مسیر پیامبری، نقد و بررسی اشکالات

عمومیت نبوت و پیامبری

سخن درباره عمومیت مکانی نبوت و دلیل آن بود. گفته شد در این باره فروضی قابل تصور است مانند اینکه برای هر خانواده یا محله ای پیامبری ارسال شود و یا پیامبر برای شهر و یا کشوری فرستاده شود و یا برای منطقه ای نبی بیاید و یا در فرضی گسترده تر، برای کل مردم روی زمین پیامبری مبعوث شود. اگر بخواهیم این فرض ها را تقلیل دهیم به دو فرض کلی بر می گردد: یکی اینکه تعداد پیامبران که در یک زمان مبعوث شده اند به گونه ای باشد که ارتباط مستقیم مردم با آنها ممکن باشد. فرض دوم این است که دریافت پیام به صورت مستقیم برای همگان ممکن نباشد و این پیام ها توسط ابزارهای دیگری مانند سفیران و پیک ها به مناطق دیگر فرستاده شود.

مساله عمومیت نبوت از نظر عقلی و نقلی امری مسلم است و مورد اعتقاد ما است. مرحوم خواجه در این باره فرمودند: «دلیل الوجوب یعطی العمومیت». این عمومیت گاه از نظر زمانی و گاه از جهت مکانی مورد توجه است. وجه زمانی آن بررسی شد و این نتیجه به دست آمد که هیچ زمانی از حضرت آدم (ع) تا قیامت خالی از حجت خدا نبوده است، و آن حجت، حجت معصوم است.

نکته دیگر اینکه پیام های وحیانی عام هستند و اختصاصی به مکان خاصی ندارند، و همه افراد مشمول پیام های الهی هستند و به همین خاطر پیامبر ماموریت دارد که این پیام ها را به آنها برساند.

بررسی ارسال نمایندگان توسط پیامبر برای ابلاغ پیام

در ادامه به بررسی چند سوال در این باره می پردازیم:

1. آیا ارسال پیک ها و نمایندگان از سوی پیامبر به مناطق دیگر خللی به نبوت وی وارد می رساند یا نه؟ آیا این نمایندگان که دارای عصمت نیستند می توانند به درستی وظیفه ابلاغ را انجام دهند؟

در پاسخ این سوال باید دانست که هر چند این پیام رسان ها غیر معصوم بودند، اما چون با نظارت معصوم کارشان را انجام می دهد، احتمال خطا در آنها جبران می شود زیرا در صورتی که سهوی از آنها رخ می داد، پیامبر از آن آگاهی داشته و آن را جبران می نموده است. از طرفی چون پیامبر این پیک ها را انتخاب می کرده است، افرادی که مورد وثوق بودند بر می گزیده است و این امر باعث می شده که درصد خطا و اشتباه بسیار کم باشد.

2. مساله دوم سریع بودن ابلاغ در مورد جایی است که پیامبر مستقیما این کار را انجام می دهد، نسبت به جایی که نمایندگان خویش را می فرستد. روشن است که کسانی که به واسطه پیام را دریافت می کردند دیرتر از آن مطلع می شدند و چه بسا در این میان افرادی از دنیا می رفتند و از فیض بهره مندی از آن پیام ها محروم می شدند.

در موارد اگر بدیل وجود داشته باشد، وجوب آن تخییری است، زیرا نقض قانون نبوت نخواهد بود، اما اگر بدیل نداشته باشد وجوب آن تعیینی خواهد بود.

همان طور که در روایات بیان شده است نیت از خود عمل مهم تر است و عمل بدون نیت همانند پیکری بدون روح و میان تهی است: «انما الاعمال بالنیات» و «نیت المومن خیر من عمله». از آنجا که منشا این تاخیر از ناحیه خدای متعال است، او بر اساس نیات افراد برای آنها جبران می کند و بر اساس همان نیت آنها را پاداش می دهد.

نکته دیگر اینکه همان طور که قبل گفته شد بر اساس جهان بینی توحیدی، آنچه امکان وقوعی داشته است از سوی خدای متعال واقع شده است و اگر چیزی واقع نشده بدان خاطر است که این امکان در او نبوده است. بر این اساسا می گوییم از آنجا که ما به جزئیات امور اطلاع نداریم، نمی توانیم جهات آنها را به صورت دقیق مشخص کنیم. بله اصل نبوت جایگزین ندارد و به همین خاطر عقل در مورد آن حکم می کند اما در مورد کیفیت ابلاغ پیام های الهی گزینه های متعددی می تواند وجود داشته باشد و عقل انسان یارای درک همه آنها را ندارد.

آنچه بیان شد درباره اینکه خدای متعال بر اساس نیت خیر به فرد پاداش می دهد، در مورد نیت های بد جاری نیست، یعنی خدای متعال از آنجا که نیت ها را می داند، در صورتی که فرد نیت خوبی داشته باشد به این معما که اگر دستوری از سوی خداوند می آمد عمل می کرد، خداوند بر اساس نیت او به او پاداش می دهد، اما در جنبه عذاب این گونه نیست. این همانند حکم تجری است که در اصول فقه بیان شده است. متجری هر چند عملا خلافی نکرده است اما نیتش طاغی است. به همین خاطر او استحقاق عقوبت را دارد اما خداوند او را به خاطر این نیت عقاب نمی کند «و ما کنا معذبین حتی نبعث رسولا». عذاب به مساله وعید الهی بر می گردد و وعید حق خداوند است و گذشتن از حق خود، قبحی ندارد، اما وعده حق بنده است و گذشتن از آن قبیح است.

3. مساله دیگر در مورد ارسال پیک ها توسط پیامبر، فهم پیام است. آیا اگر پیام ها توسط خود پیامبر ابلاغ شود فهم بهتری برای مردم صورت می گیرد یا اگر این کار توسط نمایندگان او صورت گیرد؟

4. معیار چهارم، پذیرش پیام است که اگر مردم مستقیما آن پیام ها را از خود پیامبر بشنوند، زمینه پذیرش بیشتری برای آنها دارد در حالی که اگر توسط پیک صورت گیرد ممکن است تاثیر سلبی هم داشته باشد.

5. نکته پنجم جنبه التزام عملی به پیام در صورت ابلاغ مستقیم آن توسط نبی و ابلاغ توسط نمایندگان ایشان است .

ادامه بحث انشاءالله در جلسه آینده بیان می شود.