درس امامت - کتاب المراجعات - استاد ربانی

موضوع: مراجعه 48 ، بررسی حدیث 36

حدیث 36 از مراجعه 48

از پیامبر اکرم (ص) روایت شده که فرمود: «السّبّق ثلاثة: السابق الی موسی، یوشع بن نون و السابق الی عیسی، صاحب یاسین و السابق الی محمد (ص)، علی بن ابی طالب»: سبقت گیرندگان سه نفرند: سبقت گیرنده به موسی (ع)، یوشع بن نون بود و سبقت گیرنده به عیسی (ع)، صاحب یاسین (مؤمن آل یاسین) بود و سبقت گیرنده به محمد (ص)، علی بن ابی طالب بود.

از آنچه در جلسه قبل درباره سند این روایت گفته شد معلوم شد که این روایت دارای طرق متعدد و شواهد بسیاری است و برخی از آنها هم از جهت سند معتبر است و لذا در اعتبار این روایت جای تردیدی وجود ندارد. در ادامه به بررسی دلالت حدیث می پردازیم.

دلالت حدیث بر امامت امیرالمؤمنین (ع)

در اینکه حدیث «السبق ثلاثة» و احادیث مرتبط و هماهنگ با آن، بیان گر مدح و فضیلت ویژه ای برای امیرالمؤمنین (ع) می باشند، جای کم ترین تردیدی وجود ندارد، چنان که نویسندگان کتاب های فضایل و مناقب، مانند ابن مغازلی[1] ، خطیب خوارزمی[2] ، محب الدین طبری[3] ، حاکم حسکانی[4] ، شیخ سلیمان قندوزی حنفی[5] و دیگران، آن را در زمره فضایل ویژه امیرالمؤمنین (ع) نقل کرده اند.

ایمان به پیامبر اکرم (ص) که مشتمل بر توحید و نبوت و معاد است، اساس و منشا همه ارزش ها و خوبی هایی است که در حوزه اختیار و انتخاب انسان قرار دارد. امیرالمومنین (ع) نخستین مردی است که به پیامبر اکرم(ص) ایمان آورده است. بنابراین بر همه مردان امت اسلامی برتر است و از آن جا که مرد بودن و افضلیت از شرایط امامت است، حدیث مزبور، امامت امیرالمؤمنین (ع) را اثبات می کند.

پیشتازی امیرالمؤمنین (ع) در ایمان به رسول خدا (ص)

مساله پیشتازی امیرالمؤمنین (ع) در ایمان به رسول خدا (ص) از دیر زمان مورد توجه متفکران اسلامی – به ویژه محدثان، مورخان و متکلمان – بوده است. ابن اسحاق در این باره نوشته است: «نخستین مردی که به رسول خدا (ص) ایمان آورد، با او نماز خواند و او را در آنچه از جانب خداوند آورده بود، تصدیق کرد، علی بن ابی طالب (ع) بود که در آن زمان ده سال داشت. پس از او زید بن حارثه و پس از او ابوبکر بن ابی قحافه ایمان آورد. ابوبکر ایمان خود را آشکار کرد و عده ای به دعوت وی آیین اسلام را برگزیدند که عبارتند از عثمان بن عفان، زیبر بن عوام، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی وقاص و طلحة بن عبیدالله».[6]

یعقوبی نیز نوشته است: «نخستین فردی که آیین اسلام را برگزید از زنان خدیجه بنت خویلد و از مردان علی بن ابی طالب بود و پس از او زید بن حارثه، سپس ابوذر و به نقلی ابوبکر قبل از ابوذر، و سپس عمرو بن عبسه سلمی، خالد بن سعید بن العاص، سعد ابن ابی وقاص، عتبة بن غزوان، خباب بن ارت و مصعب بن عمیر به ترتیب آیین اسلام را برگزیدند».[7]

محمد بن طلحه شافعی گفته است: «بدون شک، علی بن ابی طالب (ع) نخستین است که به پیامبر اکرم (ص) ایمان آورد و با او نماز خواند».[8]

محمد بن جریر طبری، در این باره که پس از خدیجه همسر رسول خدا (ص)، اولین ایمان آورده به آن حضرت چه کسی بود، سه قول را نقل کرده که قول نخست این است که علی بن ابی طالب (ع) نخستین کسی بود که به پیامبر اکرم (ص) ایمان آورد. وی برای این قول مستنداتی را ذکر نموده است که عبارتند از:

1. ابن عباس گفته است: اولین کسی که با پیامبر (ص) نماز گزارد علی (ع) بود.

2. جابر بن عبدالله انصاری گفته است: پیامبر (ص) روز دوشنبه به نبوت مبعوث شد و علی (ع) روز سه شنبه با او نماز گزارد.

3. زید بن ارقم گفته است: اولین کسی که با پیامبر (ص) آیین اسلام را برگزید علی بن ابی طالب (ع) بود.

4. عباد بن عبدالله گفته است: شنیدم که علی (ع) می گفت: من بنده خدا و برادر رسول خدا (ص) و صدیق اکبر هستم، کسی پس از من چنین ادعایی نمی کند، مگر اینکه دروغ گو است. من هفت سال قبل از دیگران با رسول خدا (ص) نماز بجای آوردم.

5. یحیی بن عفیف کندی از پدرش نقل کرده است که در ایام جاهلیت به مکه آمدم و بر عباس بن عبدالمطلب وارد شدم. هنگامی که خورشید طلوع کرد و بالا آمد من به کعبه می نگریستم. در این هنگام جوانی همراه با زنی و پسری وارد شدند، آن جوان سجده کرد و آن دو نیز با او سجده کردند. به عباس گفتم: این امر عظیمی است. او گفت: آیا می دانی آن جوان چه کسی است؟ گفتم: نه. گفت: او محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب برادر زاده ام، و آن پسر علی بن ابی طالب عبدالمطلب برادر زاده ام، و آن زن خدیجه بنت خویلد همسر برادر زاده ام می باشد. او به من گفت که پروردگارش، پروردگار آسمان است و آنان را به این عبادت که می بینی دستور داده است. سوگند به خدا که بر روی زمین کسی غیر از آنان را نمی شناسم که چنین دینی داشته باشند.

6. مجاهد بن جبر (ابوالحجاج) گفته است: از نعمت های خدا بر علی بن ابی طالب (ع) و خیر ویژه ای که خدا برایش خواسته بود این بود که قریش در تنگنای سختی قرار گرفتند. رسول خدا (ص) به عمویش عباس که ثروتمند ترین فرد بنی هاشم بود گفت: برادرت ابوطالب عیال وار است و از نظر معیشت در سختی می باشد. بیا تا نزد او برویم و برای کاهش دادن مشقت زندگی، یکی از فرزندانش را من و دیگری را تو تحت تکفل خود قرار ده. عباس پذیرفت و آنان نزد ابوطالب رفتند و درخواست خود را مطرح نمودند. ابوطالب که به عقیل علاقه ویژه ای داشتن گفت: عقیل را برای من بگذارید و هر کدام از فرزندانم را که می خواهید با خود ببرید. رسول خدا (ص) علی (ع) را برگزید و عباس، جعفر را انتخاب کرد. در نتیجه علی (ع) پیوسته با پیامبر (ص) بود و هنگامی که آن حضرت به پیامبری مبعوث شد، علی (ع) از او پیروی کرد و به او ایمان آورد. جعفر نیز نزد عباس بود تا هنگامی که اسلام آورد و از او بی نیاز شد. مجاهد گفته است: علی (ع) در ده سالگی به پیامبر(ص) ایمان آورد.

7. طبری از محمد بن منکدر، ربیعة بن ابی عبدالرحمن، ابوحازم مدنی و کلبی نقل کرده که گفته اند: علی (ع) اولین فردی (پس از خدیجه) است که اسلام آورد. وی سخن ابن اسحاق را نیز در این باره که علی (ع) اولین مردی بود که به پیامبر (ص) ایمان آورد و اینکه از نعمت های خدا بر او این بود که قبل از اسلام در خانه پیامبر(ص) و تحت تربیت او بود را نقل کرده است.[9]

احمد بن شعیب نسائی در کتب «خصائص» احادیث زیر را درباره اینکه امیرالمؤمنین (ع) نخستین کسی بود که اسلام آورد و با پیامبر (ص) نماز گزارد، نقل کرده است:

1. حبّه عرنی گفته است از علی (ع) شنیدم که می گفت: من اولین کسی هستم که با پیامبر (ص) نماز گزاردم «أنا اوّل من صلّی مع رسول الله (ص)».[10]

2. ابوحمزه (طلحة بن زید) از زید بن ارقم روایت کرده که گفت: اولین کسی که با پیامبر (ص) نماز خواند علی(ع) بود.[11]

3. ابوحمزه در روایت دیگری از زید بن ارقم نقل کرده که گفت: اولین کسی که با رسول خدا (ص) اسلام آورد، علی بن ابی طالب (ع) بود.[12]

4. نسائی داستان آمدن عفیف در زمان جاهلیت به مکه و مشاهده نماز خواندن رسول خدا (ص) همراه با خدیجه و علی (علیهما السلام) را که پیش از این از طبری نقل کردیم، گزارش نموده است.[13]

5. روایت عباد بن عبدالله از علی (ع) که فرمود: «من بنده خدا و برادر رسول خدا (ص) هستم. من صدیق اکبرم، کسی پس از من چنین ادعایی نمی کند مگر انسان دروغ گو. من هفت سال قبل از مردم نماز گزاردم».[14]

6. عبدالله بن أبی الهذیل از علی (ع) روایت کرده که فرمود: «من در این امت کسی را نمی شناسم که پس از پیامبر خدا (ص)، خدا را عبادت کرده باشد. من هفت سال قبل از آن که احدی از این امت خدا را عبادت کند، او را عبادت کرده ام».[15]

برخی گفته اند: اینکه علی (ع) اولین مردی بوده است که آیین اسلام را برگزیده و به رسول خدا (ص) ایمان آورده، مورد اجماع است. آنچه مورد اختلاف و بحث واقع شده این است که آیا ایمان او که قبل از بلوغ شرعی واقع شده است، از چنان ارزشی برخوردار است که با ایمان ابوبکر یا دیگران که در سن بلوغ ایمان آوردند، برابری کند یا بر آن برتر باشد. ابن حجر مکی گفته است: ابن عباس، انس، زید بن ارقم، سلمان فارسی و جماعتی گفته اند: علی (ع) اولین فردی (پس از خدیجه) است که به پیامبر اکرم (ص) ایمان آورد، و برخی بر این مطلب نقل اجماع کرده اند.[16] البته وی ادعای اجماع بر اینکه ابوبکر اولین کسی بود که به پیامبر (ص) ایمان آورد را نیز از برخی نقل کرده و وجه جمع[17] میان آن دو را این دانسته که ابوبکر اولین مردی از بالغین بود که به پیامبر (ص) ایمان آورده و علی (ع) اولین صبیی بود که اسلام را برگزید، و خدیجه (ع) اولین زنی بود که اسلام آورد، چنان که زید بن حارثه اولین برده ای بود که به اسلام گروید.[18]

حاکم نیشابوری نیز از زید بن ارقم روایت کرده که اولین فردی که با رسول خدا (ص) اسلام آورد، علی بن ابی طالب (ع) بود. سپس گفته است: سند این حدیث صحیح است، اما سخن در این است که ابوبکر نخستین فرد بالغی بود که اسلام آورد و علی بن ابی طالب (ع) قبل از بلوغ اسلام آورد.[19]

مفاد این عبارت آن است که اسلام آوردن علی (ع) قبل از بلوغ بر اسلام دیگران مقدم بوده است و در این مطلب اختلافی وجود ندارد. اختلاف در این است که اسلام آوردن ابوبکر بر افراد بالغ مقدم بوده است یا نه.[20]

حاکم، همچنین از سلمان روایت کرده که پیامبر (ص) فرمود: اولین کسی از شما که بر حوض (کوثر) وارد می شود، اولین کسی است که اسلام آورد، یعنی علی بن ابی طالب.[21]

حاکم نیشابوری همچنین از ابن عباس روایت کرده که گفته است: علی (ع) دارای چهار خصلت ویژه بود: اولین فردی از عرب و عجم بود که با رسول خدا (ص) نماز خواند؛ در هر جنگی (که علی (ع) حضور داشت) پرچم دار بود؛ در روز مهراس (روز احد) با او صبر کرد، و پیامبر (ص) را غسل داد و داخل قبر گذاشت.[22]

روایت دیگری که حاکم نیشابوری نقل نموده از علی (ع) است که فرمود: «من بنده خدا و برادر رسول خدا (ص) و صدیق اکبر هستم. پس از من کسی جز دروغ گو چنین ادعایی نخواهد کرد. من هفت سال قبل از اینکه فردی از این امت خدا را عبادت کند، نماز گزاردم».[23]

ذهبی، نخست این حدیث را باطل دانسته و گفته است: هنگامی که رسول خدا (ص) به پیامبری مبعوث شد، خدیجه، ابوبکر، بلال و زید ایمان آوردند و با پیامبر (ص)، خدا را عبادت کردند، پس چگونه علی (ع) هفت سال یگانه فردی بود که با پیامبر (ص) خدا را عبادت می کرد؟ اما سپس گفته است: شاید راوی دچار خطا شده و سخن علی (ع) این بوده که من در هفت سالگی خدا را عبادت کردم.[24]

ادامه بحث انشاءالله در جلسه آینده بیان می شود.

﴿.....﴾ اللهم صل علی محمد و آل محمد