درس امامت - کتاب المراجعات - استاد ربانی

موضوع: مراجعه 49 و 50

درباره کتاب المراجعات و علامه سید شرف الدین

موضوع بحث، امامتو متن مورد بحث نیز کتاب «المراجعات» است. نکاتی را درباره این کتاب و نویسنده آن بیان می کنیم. سید عبدالحسین شرف الدین عاملی آن طور که در مقدمه کتاب نوشته اند می گوید: من از دوران جوانی این مساله در ذهنم بود که در میان مسلمانان اختلاف است و دشمنان از این اختلافات استفاده می کنند. من از این مساله نگران بودم و می اندیشیدم که برای مصالح مسلمانان چه می توان کرد و دنبال فرصتی برای حل این مساله بودم تا اینکه شرایطی فراهم شد و به مصر سفر کردم. سید شرف الدین در آنجا در درس شیخ سلیم بشری رئیس الازهر شرکت می کنند. در ضمن درس اشکالی به ذهن شان آمده طرح می کنند اما بعد متوجه می شوند که در مصر رسم نیست که در خلال درس اشکال گرفته شود لذا آنجا جوابی دریافت نمی کنند. بعد از درس خدمت شیخ سلیم رسیده و اشکال خود را طرح می کند. همین گفتگو زمینه بحث و گفت و گو را با ایشان فراهم می کند. ایشان می گوید: وقتی شیخ سلیم را ملاقات کردم او را شخصت برجسته و با وقاری یافتم که همان دغدغه من در مورد مساله اختلاف مسلمانان را دارد. باهم مذاکره کردیم که ریشه این اختلافات در کجاست که حل آن یا اختلافات را از بین می برد و یا نزاع و شدت آن را کم می کند. در گفت و گو به این نتیجه رسیدم که مهم ترین عاملی که موجب این اختلافات نظر شده مساله امامت است. (شهرستانی نیز در همین باره گفته است: در اسلام هیچ شمشیری برهنه نشد آن گونه که در مساله امامت و خلافت صورت گرفت). قرار شد روی مساله امامت گفت و گو کنیم و شیخ سلیم به عنوان یک عالم برجسته اهل سنت و سید به عنوان عالم شیعه مناظره کتبی انجام دهند. و این گونه 112 مراجعه و مکاتبه میان این دو صورت گرفت.

پیشنهاد شیخ سلیم این است که من سنی هستم و نامه من با حرف «س» و نامه شما که شیعه هستید با حرف «ش» بیان گیرد. این مراجعات شش ماه طول کشید. مرحوم شرف الدین بعد تصمیم داشتند که این مطالب را همان وقت چاپ کنند اما مسائلی در مصر برایشان پیش آمد که چاپ آن را تا 25 سال به تاخیر انداخت. اولین چاپ این کتاب در سال 1355 هجری در لبنان بود. آن حوادث این بود که شیخ سلیم انسان مجاهد و ضد استعماری بود و آن وقت آن مناطق در استعمار فرانسه بود. به همین خاطر ایشان متواری و تحت تعقیب بودند. در یکی از این جریان ها کتاب خانه و خانه ایشان را آتش زدند و در همان جا مجموعه مراجعات هم از بین رفت. اما ایشان بعدا به قلم خودشان دوباره را نوشته اند و اصل مطالب را ذکر کرده است. مرحوم شرف الدین مراجعات خویش را در حدود سن 40 سالگی نوشتند و این نشان دهنده شخصیت بی نظیر ایشان است.

تا مدت 50 سال هیچ نقدی بر این کتاب نوشته نشده است با اینکه کسانی که بعد نقد نوشته اند گفته اند گرفتار عجیب کتابی شده ایم به گونه ای که در همه خانه ها وارد می شود و چندین بار چاپ شده است. از جمله این نقدها کتاب «البینات علی رد اباطیل المراجعات» و نیز نقد مفصل تر «الحجج الدامغات» از ابومریم اعظمی است .

از عالمان شیعه آیت الله میلانی که در حوزه امامت کارهای زیادی انجام داده اند، از جمله کتاب نفحات الازهار، خلاصه عبقات الانوار را در 20 جلد تدوین کرده اند. کتاب دیگر ایشان «تشیید المراجعات» است که به نقد ناقدین المراجعات پرداخته اند.

المراجعات کتابی جاذب و پر نفوذ

سبکی که در این کتاب بکار رفته است سبکی جذاب و کم نظیر است. گفت و گو و مناظره در کتاب آن را شبیه یک سریال جذا کرده است که خواننده علاقه مند است بداند در ادامه چه اتفاقی می افتد. نکته دیگر این است که هر دو شخصیت در این کتاب به صورت متین و محترمانه با هم گفت و گو نموده اند.

در مورد این کتاب می توان گفت که هیچ کتابی مانند آن اهل سنت را جذب و به سمت شیعه نیاورده است. یکی از آنها دکتر تیجانی است که خود می گوید: یکی از عواملی که باعث شد به سمت شیعه گرایش پیدا کنم کتاب المراجعات است .

اقوال علما درباره امام شرف الدين عاملی

1. العلّامة الشيخ محمود أبو ريّة- من كبار علماء الأزهر المشاهير المحقّقين- فی كلام له حول بعض الروايات: «و إذا أردت الوقوف على هذه الروايات فارجع الى كتاب «المراجعات» التی جرت بين العلّامة شرف الدين الموسوی رحمه اللّه و بين الأستاذ الكبير الشيخ سليم البشری شيخ الأزهر سابقا»[1]

2. الأستاذ عمر رضا كحّالة السيّد و مؤلفه بقوله: «عبد الحسين شرف الدين الموسوی العاملی عالم فقيه مجتهد، ولد بالمشهد الكاظمی مستهلّ جمادى الآخرة، و أخذ عن طائفة من علماء العراق، و قدم لبنان، و رحل الى الحجاز و مصر و دمشق و ايران، و عاد الى لبنان، فكان مرجع الطائفة الشيعية، و أسّس الكلية الجعفرية بصور، و توفّی ببيروت فی 8 جمادى الآخرة سنة (1377 ه)، و نقل جثمانه الى العراق فدفن بالنجف.

من آثاره: المراجعات، و هی أسئلة وجّهها سليم البشری الى المترجم فأجاب عنها، أبو هريرة، الشيعة و المنار، الى المجمع العلمی العربی بدمشق، و الفصول المهمة فی تأليف الأمة »[2]

3. علامه امينی(ره) می فرمايد: «علامه الهاشميين حجه الاسلام السيد عبد الحسين شرف الدين العاملی. هو طود من اطواد الطائفه و علم من اعلام الدين و ممثل الکيان الهاشمی فی العصر الحاضر ، و يحق للشيعه ان تفتخر به و بعلمه المتدفق و شرفه الوضاح و ورعه الراسخ و منطقه الذلق و دعوته الناجعه . مولفاته کثيره قيمه تربو علی الثلاثين و اشهرها «الفصول المهمه»».[3]

4. آيت الله خويی(ره) درباره اين شخصيت بزرگ می فرمايد: «دو بار او را ملاقات کردم، در هر دو بار فضايل اخلاقی او را در مرتبه ای از عظمت ديدم که با آن نمی توان برابری کرد. او از نظراتی چنان محکم و بزرگ برخوردار بود که به پايه آن نمی توان رسيد. کسی نمی تواند جهاد او را در راه اعتلای کلمه اسلام ناديده بگيرد . در دفاع از شريعت اسلام و ياری مذهب حقه جعفری و دعوت به اصلاح و پيشرفت امت، توفيق همره يار او بود»[4]

5. امام خمينی (ره) پس از شنيدن خبر ارتحال علامه سيد شرف الدين ، ضمن تعطيل کردن درس خود، جهت حضور در مراسم ارتحال ايشان، فرمود: «هشام بن حکم زمان ما از دنيا رفت. او شمشير برنده ای عليه دشمنان اهل بيت عليهم السلام بود».[5] [6]

درباره کتاب «المراجعات»

اين کتاب شريف از سوی عالمان بزرگ اسلامی مورد تکريم و تجليل قرار گرفته است که در ذيل به برخی از آنها اشاره می شود:

1. آيت الله شيخ عبدالکريم حائری(ره) می فرمايد: «کتاب «المراجعات» از معتبرترين منابع برای اثبات عقايد حقه شيعه استفاده کرده و با شيوه ای بسيار نيکو و دلايل متقن همه را به مذهب اماميه دعوت نموده است».[7]

2. آيت الله بروجردی (ره) پس از دريافت کتاب «المراجعات»، آن را يک شب تا صبح مطالعه نموده و فرمودند: «کنت اظن ان الدهر عقيم عن مثل الشيخ المفيد، حتی قرأت کتاب المراجعات» چنين می پنداشتم که روزگار ديگر مردانی مثل شيخ مفيد که آن گونه در دفاع از امامت کتاب نوشتند را به خود نبيند، تا اين که کتاب المراجعات را خواندم»[8]

3. آيت الله خويی(ره) می فرمايد: کتاب المراجعات اثری است که در قالب وصف مدح نمی گنجد و انسان از وصف آن عاجز است. اين کتاب شبهات مخالفين را برطرف می کند. هر قدر که بيشتر در آن نظر می افکنم از بيان نيکو و نيروی انديشه قوی و اطلاعات وسيع نويسنده اش بر حيرتم افزوده می گردد.[9]

مستبصرين و المراجعات

اين کتاب شريف در زمينه امامت بی نظير بوده و توانسته است افراد فراوانی را استبصار نموده و به سوی مذهب اهل بيت (ع) جذب کند. نوعا کسانی که توسط اين کتاب مذهب شيعه را برگزيده اند، يا از علمای اهل سنت هستند و يا افرادی تحصيل کرده اند. حجابی که برای اهل علم وجود دارد سخت تر از افراد عادی و عوام است. گاه فردی به خاطر تغيير عقيده، مجبور می شود جان خود را بر کف دست خود قرار دهد. ما بايد خيلی حمد خدای متعال را به جای آوريم که اين نعمت بزرگ را به رايگان و بی زحمت در اختيار ما قرار داده است. در ذيل دو نمونه از اين مستبصرين آمده است:

1. دکتر محمد تيجانی سماوی آنجا که کتاب هايی را که مطالعه آنها در هدايتش به مذهب اهل بيت (ع) نام برده چنين گفته است «قرأت كتاب المراجعات للامام شرف الدين و راجعته عدة مرات و قد فتح أمامی آفاقا سببت هدايتی و شرحت صدری لحب أهل البيت و مودتهم».[10]

2. عبدالحفيظ بنانی مستبصر تونسی، مدير دارالنشر الزاهر در تونس می گويد: کتاب «المراجعات» درها را به روی من گشود. در سال 1985 م، برای يافتن حقيقت به سوريه و دمشق سفر کردم و با شيخ جعفر العاصی که از جنوب لبنان آمده بود و در حوزه علميه امام خمينی (ره) تحصيل می کرد آشنا شدم. او کتاب «المراجعات» را به من امانت داد. من با مطالعه آن به نکات جديدی برخوردم و حدود يکسان و نيم مشغول تحقيق بودم.[11]

کلام امام شرف الدین درباره کتاب خویش

امام شرف الدين در انتهای اين مقدمه، سخنی شبيه وصيت نامه امام راحل دارند که فرمود: «با دلی آرام و قلبی مطمئن از ميان شما می روم». خوشا به حال مرحوم شرف الدين که با نگارش اين کتاب بار و توشه معنوی خود را بستند. کتاب ايشان از آثاری است که هر چند از نظر حجم قليل است اما برکات فراوانی داشته و باعث حيات جاودانه آن عالم بزرگوار شده است.

« أما أنا فمستريح و الحمد للّه إلى هذا الكتاب، راض عن حياتی بعده، فإنه عمل «كما أعتقد» يجب أن ينسينی ما سئمت من تكاليف الحياة الشاقّة، و هموم الدهر الفاقرة، و كيد العدوّ الذی لا أشكوه إلّا إلى اللّه تعالى، (و حسبه اللّه حاكما، و محمد خصيما)، و دع عنك نهبا صيح فی حجراته، إلى ما كان من محن متدفقة كالسيل الآتی من كل جانب، محفوفة بالبلاء مقرونة بالضيق و الاكفهرار، إلّا أن حياتی الخالدة بهذا الكتاب رحمة فی الدنيا و الآخرة، ترضى بها نفسی، و يستريح إليها ضميری، فأرجو من اللّه سبحانه أن يتقبل عملی، و يتجاوز عن خطئی و زللی، و يجعل أجری عليه نفع المؤمنين و هدايتهم به‌ »[12] مرحوم شرف الدين می فرمايد: من به خاطر نگارش اين کتاب از خداوند سپاس گذارم و احساس راحتی و آرامش می کنم. من از زندگی خويش با نوشتن اين کتاب راضی هستم. اين کتاب همه آن دشواری های کمرشکن که در زندگی متوجه من بود و از هر سو همچون سيل به سوی من می آمد را به فراموشی سپرد. من حيله های دشمن را به خداوند حواله می دهم و دادم را از پيامبر خدا (ص) و قضاوت آن را به خداوند می سپارم. با نگارش اين کتاب ديگر اهميتی ندارد که در اين راه خانه مرا غارت کردند و سختی های فراوانی را بر من تحميل کردند. سپس مرحوم شرف الدين می فرمايد: نفسم به اين کتاب آرام و ضميرم راحت است. از خداوند متعال می خواهم عملم را قبول کرده و از گناه و لغزشم درگذرد و اجر مرا هدايت مؤمنين و نفع آنان از اين اثر قرار دهد.

:: هشام بن حکم یکه تاز مباحث امامت