درس امامت - کتاب المراجعات - استاد ربانی

موضوع: مراجعه 48 و چهل روایت بر امامت امیرالمومنین (ع)

حدیث 34 از مراجعه 48

در حدیث 34 از مراجعه 48 که به حدیث تشبیه معروف است، پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هر کس می خواهد به نوح (ع) بنگرد در عزم و اراده اش و به آدم (ع) بنگرد در علم و دانش اش و به ابراهیم (ع) بنگرد در حلمش و به موسی (ع) بنگرد در اقتدار و صلابتش و به عیسی (ع) بنگرد در زهد و عبادتش، به علی بن ابیطالب (ع) بنگرد.

در جلسه گذشته کلام علامه شرف الدین درباره ناقلینی که ایشان این حدیث را از آنان نقل کرده بیان شد. ایشان به نقل از ابن ابی الحدید این حدیث را بیهقی و احمد بن حنبل نقل می کند. و نیز گفته اند که فخرالدین رازی در تفسیر کبیر و ابن صدیق الغماری در کتاب فتح الملک العلی این حدیث را نقل کرده و ابن عربی در فتوحات نیز گفته است امیرالمومنین (ع) جامع اسرار پیامبران الهی بوده است.

اشکالاتی که ابومریم اعظمی بر کلام علامه وارد کرده بود، در جلسه گذشته نقل و نقد شد. در ادامه بحث می گوییم به ذکر نمونه هایی از نقل های متعدد این حدیث می پردازیم. در روایت بیان شده در این مراجعه، حضرت امیرالمومنین (ع) به پنج نفر از انبیاء الهی تشبیه شده و وجه شبه نیز ذکر شده است. حضرت آدم (ع) در علم، حضرت نوح (ع) در اراده و عزم، حضرت ابراهیم (ع) در حلم، حضرت موسی (ع) در فطانت و حضرت عیسی (ع) در زهد. اما برای این روایت نقل های مختلفی بیان شده که تشبیه به تعداد دیگری از پیامبران نیز صورت گرفته و در وجه شباهت ها نیز تفاوت هایی وجود دارد. در ادامه به چند نمونه از متن های این روایت اشاره می شود:

چند نمونه از نقل های این حدیث

1. سید علی همدانی در کتاب الموده فی القربی از جابر بن عبدالله نقل می کند که می گوید: « قال رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه و سلّم من أراد ان ينظر الى اسرافيل فى هيبته و الى ميكائيل فى رتبته و الى جبرئيل فى جلالته و الى آدم فى علمه و الى فى حسنه و الى ابراهيم فى خلّته و الى يعقوب فى حزنه و الى يوسف فى جماله و الى موسى فى مناجاته و الى ايوب فى صبره و الى يحيى فى زهده و الى عيسى فى سنته و الى يونس فى ورعه و الى محمّد فى جسمه و خلقه فلينظر الى على فان فيه تسعين خصلة من خصال الانبياء جمع اللَّه فيه و لم تجمع فى احد غيره‌».

قندوزی حنفی در کتاب ینابیع الموده، مطالب کتاب الموده فی القربی را آورده است.[1] علامه میر حامد حسین نیز در کتاب نفحات الازهار، این روایت را در جلد نوزدهم آورده است. تمام این جلد اختصاص به حدیث تشبیه دارد.[2]

نکته: از آنجا که راویان حدیث متعدد هستند، این احتمال وجود دارد که این حدیث در مواقع و مواطن مختلفی بیان شده است و این امر علت اختلاف در متن های آن است. علاوه بر اینکه ممکن است این حدیث در یک موقع بیان شده اما پیامبر (ص) آن را با تعابیر مختلفی بیان فرموده است و لذا اختلاف در متن حدیث، خللی در اعتبار آن ایجاد نمی کند.

2. از ابن عباس نقل شده که گفته است: « من أراد ان ينظر الى آدم فى علمه و الى نوح فى فهمه و الى موسى فى مناجاته و الى عيسى فى سمته و الى محمد فى تمامه و كماله و جماله فلينظر الى هذا الرجل المقبل قال فتطاول النّاس اعناقهم فاذا هم بعلى كانما ينقلب فى صبب و ينحلّ عن جبل تابعهما انس الّا انّه قال و الى ابراهيم فى خلّته و الى يحيى فى زهده و الى موسى فى بطشه فلينظر الى على بن أبى طالب و جلائل فضائل و عقائل فواضل و محاسن مفاخر و زواهر مآثر»[3] : کسی که می خواهد به آدم (ع) در علمش و نوح (ع) در فهمش و موسی (ع) در مناجاتش و عیسی (ع) در مقامش و محمد (ص) در تمام و کمال و جمالش نگاه کند، به این مردی که می آید نگاه کند. ابن عباس می گوید: مردم گردن هایشان را کشیدند تا ببیند آن شخصی که می آید کیست، دیدن آن شخص علی بن ابیطالب(ع) است.

3. از انس بن مالک نقل شده که گفته است: «كنّا فى بعض حجرات مكّة نتذاكر عليّا فدخل علينا رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه و سلّم فقال ايّها النّاس من أراد ان ينظر الى آدم فى علمه و الى نوح فى فهمه و الى ابراهيم فى حلمه و الى موسى فى شدّته و الى عيسى فى زهادته و الى محمّد و بهائه و الى جبرئيل و امانته و الى الكوكب الدّرّى و الشمس الضحيّ و القمر المضى فليتطاول و لينظر الى هذا الرّجل و اشار الى علىّ بن أبى طالب انتهى‌».[4]

4. ابوسعید خدری می گوید: « كنّا حول النبىّ صلّى اللَّه عليه و سلّم فاقبل على بن أبى طالب فأدام رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه و سلم النظر إليه ثم قال من أراد ان ينظر الى آدم فى علمه و الى نوح فى حكمه و الى ابراهيم فى حلمه فلينظر الى هذا».[5]

5. ابی الحمراء (خادم پیامبر اکرم (ص)) می گوید: « من أراد أن ينظر إلى آدم في علمه و إلى نوح في فهمه و إلى يحيى بن زكريّا في زهده و إلى موسى بن عمران في بطشه فلينظر إلى علي بن أبي طالب عليه السّلام».[6]

6. ابوهریره می گوید: «قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و سلم و هو في محفل من أصحابه: ان تنظروا الى آدم في علمه، و نوح في همته، و ابراهيم في خلقه، و موسى في مناجاته، و عيسى في سننه، و محمد في هديه و علمه فانظروا الى هذا المقبل، فتطاول الناس بأعناقهم فإذا هو علي بن أبي طالب».[7]

حدیث تشبیه در منابع شیعه

در منابع شیعه نیز این روایت آمده است از جمله علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار[8] ، بابی را به این مساله اختصاص داده است. چند نمونه از این روایات چنین است:

1. در امالی شیخ طوسی چنین آمده است: «الْمُفِيدُ عَنِ الْجُبَّائِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عِيسَى عَنْ مِسْعَرِ بْنِ يَحْيَى عَنْ شَرِيكٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص جَالِساً فِي جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ أَقْبَلَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ ع فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَرَادَ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِي عِلْمِهِ وَ إِلَى نُوحٍ فِي حِكْمَتِهِ وَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ فِي حِلْمِهِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ».

2. در امالی صدوق آمده است: «ابْنُ الْوَلِيدِ عَنِ ابْنِ مَتِّيلٍ عَنِ ابْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنِ الثُّمَالِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ: نَظَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَاتَ يَوْمٍ إِلَى عَلِيٍّ ع قَدْ أَقْبَلَ وَ حَوْلَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى يُوسُفَ فِي جَمَالِهِ وَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ فِي سَخَائِهِ وَ إِلَى سُلَيْمَانَ فِي بَهْجَتِهِ وَ إِلَى دَاوُدَ فِي حِكْمَتِهِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى هَذَا».

3. شیخ صدوق در کمال الدین این روایت را نقل کرده است: «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: كُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ مَنْ أَرَادَ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِي عِلْمِهِ وَ إِلَى نُوحٍ فِي‌ سِلْمِهِ وَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ فِي حِلْمِهِ وَ إِلَى مُوسَى فِي فِطْنَتِهِ وَ إِلَى دَاوُدَ فِي زُهْدِهِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى هَذَا فَنَظَرْنَا إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَدْ أَقْبَلَ كَالْمَاءِ يَنْحَدِرُ مِنْ صَبَب‌».

4. سلمه بن قیس نقل می کند: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ عَلِيٌّ فِي السَّمَاءِ السَّابِعَةِ كَالشَّمْسِ بِالنَّهَارِ فِي الْأَرْضِ وَ فِي السَّمَاءِ الدُّنْيَا كَالْقَمَرِ بِاللَّيْلِ فِي الْأَرْضِ أَعْطَى اللَّهُ عَلِيّاً مِنَ الْفَضْلِ جُزْءاً لَوْ قُسِمَ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْفَهْمِ لَوْ قُسِمَ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ لَوَسِعَهُمْ شَبَّهْتُ لِينَهُ بِلِينِ لُوطٍ وَ خُلُقَهُ بِخُلُقِ يَحْيَى وَ زُهْدَهُ بِزُهْدِ أَيُّوبَ وَ سَخَاءَهُ بِسَخَاءِ إِبْرَاهِيمَ وَ بَهْجَتَهُ بِبَهْجَةِ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ قُوَّتَهُ بِقُوَّةِ دَاوُدَ وَ لَهُ اسْمٌ مَكْتُوبٌ عَلَى كُلِّ حِجَابٍ فِي الْجَنَّةِ بَشَّرَنِي بِهِ رَبِّي وَ كَانَتْ لَهُ الْبِشَارَةُ عِنْدِي عَلِيٌّ مَحْمُودٌ عِنْدَ الْحَقِّ مُزَكَّى عِنْدَ الْمَلَائِكَةِ وَ خَاصَّتِي وَ خَالِصَتِي وَ ظَاهِرَتِي وَ مِصْبَاحِي وَ جُنَّتِي وَ رَفِيقِي آنَسَنِي بِهِ رَبِّي فَسَأَلْتُ رَبِّي أَنْ لَا يَقْبِضَهُ قَبْلِي وَ سَأَلْتُهُ أَنْ يَقْبِضَهُ شَهِيداً أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ فَرَأَيْتُ حُورَ عَلِيٍّ أَكْثَرَ مِنْ وَرَقِ الشَّجَرِ وَ قُصُورَ عَلِيٍّ كَعَدَدِ الْبَشَرِ عَلِيٌّ مِنِّي وَ أَنَا مِنْ عَلِيٍّ مَنْ تَوَلَّى عَلِيّاً فَقَدْ تَوَلَّانِي حُبُّ عَلِيٍّ نِعْمَةٌ وَ اتِّبَاعُهُ فَضِيلَةٌ دَانَ بِهِ الْمَلَائِكَةُ وَ حَفَّتْ بِهِ الْجِنُّ الصَّالِحُونَ لَمْ يَمْشِ عَلَى الْأَرْضِ مَاشٍ بَعْدِي إِلَّا كَانَ هُوَ أَكْرَمَ مِنْهُ عِزّاً وَ فَخْراً وَ مِنْهَاجاً لَمْ يَكُ فَظّاً عَجُولًا وَ لَا مُسْتَرْسِلًا لِفَسَادٍ وَ لَا مُتَعَنِّداً حَمَلَتْهُ الْأَرْضُ فَأَكْرَمَتْهُ لَمْ يَخْرُجْ مِنْ بِطْنِ أُنْثَى بَعْدِي أَحَدٌ كَانَ أَكْرَمَ خُرُوجاً مِنْهُ وَ لَمْ يَنْزِلْ مَنْزِلًا إِلَّا كَانَ مَيْمُوناً أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْحِكْمَةَ وَ رَدَّاهُ بِالْفَهْمِ تُجَالِسُه‌».

5. ابوذر غفاری نقل می کند: «بَيْنَمَا ذَاتَ يَوْمٍ مِنَ الْأَيَّامِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ ص إِذْ قَامَ وَ رَكَعَ وَ سَجَدَ شُكْراً لِلَّهِ تَعَالَى ثُمَّ قَالَ يَا جُنْدَبُ مَنْ أَرَادَ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِي عِلْمِهِ وَ إِلَى نُوحٍ فِي فَهْمِهِ وَ إِلَى إِبْرَاهِيمَ فِي خَلَّتِهِ وَ إِلَى مُوسَى فِي مُنَاجَاتِهِ وَ إِلَى عِيسَى فِي سِيَاحَتِهِ وَ إِلَى أَيُّوبَ فِي صَبْرِهِ وَ بَلَائِهِ فَلْيَنْظُرْ إِلَى هَذَا الرَّجُلِ الْمُقَابِلِ الَّذِي هُوَ كَالشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ السَّارِي وَ الْكَوْكَبِ الدُّرِّيِّ أَشْجَعُ النَّاسِ قَلْباً وَ أَسْخَى النَّاسِ كَفّاً فَعَلَى مُبْغِضِهِ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلَائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ قَالَ فَالْتَفَتَ النَّاسُ يَنْظُرُونَ مِنْ هَذَا الْمُقْبِلِ فَإِذَا هُوَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ».

انشاءالله در جلسه آینده به بررسی بیشتر این روایت می پردازیم

﴿.....﴾ اللهم صل علی محمد و آل محمد