درس تفسیر استاد ری شهری
93/10/06
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: ادامه تفسیر آیه «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ:
ادامه تفسیر آیه ﴿صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ﴾، [1] راه راست همان راه نعمت‌یافتگان است.
راه‌یافتگان به صراط مستقیم و نعمت‌یافتگان همه از رفاقت پیامبران، صدیقان صالحان و شهدا برخوردار هستند. همه کسانی که مصداق یکی از این چهار طائفه بالا هستند به بهشت راه پیدا می‌کنند.در روایتی از امیرمؤمنان(ع) است که شخصی از انصار به پیغمبر(ص) عرض کرد من طاقت دوری شما را ندارم. به خانه هم که می‌روم به یاد شما هستم و دوباره می آیم تا خدمت شما برسم و دوباره این تکرار می شود، من با این محبتی که به شما دارم مدتی است که فکر می کنم در آن دنیا تکلیفم چه می شود چون قطعاً پیش شما نیستم. در بهشت آیا می‌شود من از نعمت دیدار شما برخوردار شوم. مدتی حضرت منتظر شد تا آیه ۶۹ سوره نسا نازل شد؛ ﴿وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقًا﴾[2]
پیغمبر(ص) برای آن شخص آیه را خواند و به او مژده داد که هر کس از این چهار دسته باشد ان شاءالله در بهشت از نعمت دیدار پیغمبر(ص) برخوردار خواهد بود. اما درجات همه یکسان نیست. روایتی است از امام رضا(ع) که می فرماید درجه در بهشت مثل فاصله آسمان تا زمین است.از رسول اکرم(ص) نقل است که می فرماید شخصی وارد بهشت می‌شود که در این دنیا خدمتکاری داشته است و هر دویشان اهل بهشت می‌شوند ولی درجه شخص خدمتکار خیلی بهتر است. اعتراض می کند و خطاب به او می رسد که آنجا مطابق اعمال صالح درجه داده می شود.مفسر قرآن هم جهنمی می‌شود:
جایگاه بستگی به این دارد که عمل برای خدا باشد یا نه. چه بسا برای خدا کار نکنند و به تعبیر حضرت امام(ره) شخصی درس تفسیر بگوید اما جهنمی باشد.آیت الله ری شهری گفت: همه کسانی که به صراط مستقیم راه یافته هستند بهشتی می شوند اما با تفاوت درجه ای که دارند. اگر کسی بالاتر باشد اجازه دارد که پایین بیاید اما کسی که درجه اش پایین است نمی تواند بالا بیاید. عملی که بخواهد اوج بگیرد از اینجا باید برود.درجه راه یافتگان به صراط مستقیم: دو درجه را قرآن برای اهل بهشت ذکر می کند؛ یکی درجه مقربان و یکی درجه اصحاب یمین است.اهمیت سوره حمد : سوره حمد بسیار سوره مهمی است که این مفاهیم را در خود دارد. این سوره عصاره همه قرآن را دارد، الان حدود سه چهار سال است که مشغول تفسیر این سوره هستیم هنوز تمام نشده است و فکر می کنم یکی دو سال دیگر هم طول بکشد.
در آیات اوایل سوره واقعه به این مطلب شده است: ﴿فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ﴾[3] ﴿وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ﴾[4] ﴿وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ﴾[5] ﴿أُوْلَئِکَ الْمُقَرَّبُونَ﴾ [6] .
اصحاب یمین چه کسانی هستند: یمین از یمن می آید یعنی آنها تجسم خوشبختی، سعادت برکت و یمن هستند، این دو دسته اصحاب یمین و مقربان، به علاوه دسته دیگری که ظالم به نفس هستند در آیه ۳۲ سوره مبارکه فاطر آمده است: ﴿ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ وَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ﴾[7] ؛ سپس این کتاب را به آن بندگان خود که [آنان را] برگزیده بودیم به میراث دادیم پس برخى از آنان بر خود ستمکارند و برخى از ایشان میانه‌رو و برخى از آنان در کارهاى نیک به فرمان خدا پیشگامند و این خود توفیق بزرگ است».
ویژگی رفتاری ظالم به نفس : آن ها گنه کار هستند. گنه کار به خودش ظلم می کند. انحراف از صراط مستقیم اول به خود شخص ضربه می زند. انسان خودش را از همه بیشتر دوست دارد و حب نفس از مهم ترین محبت هاست فقط یک نفر در جهان است که انسان را برای خود انسان می خواهد و او خداست. در حدیث قدسی است که هر کس تو را می خواهد برای خودش می خواهد اما من تو را برای خودت می خواهم چون نیازی به تو ندارم. اما گناه ظلم به نفس است و حب ذات را در نظر نمی گیرد.قلب محور حرکت اصحاب یمین است:دسته دیگر گروه مقتصد و میانه رو هستند که در واقع اصحاب یمین هستند. یک دسته دیگر به فرمان خدا پیشتاز هستند و این فضل بزرگ است که سابقون هستند. قلب محور حرکت اصحاب یمین است. اما سابقون هدفشان خداست. نه اینکه خدا بهشت دارد یا جهنم، چون خدا فرمان داده است انجام می دهند و جز خدا ملاک کارشان نیست.کسی که شهوت پرست و پول پرست است در دنیا هم گرفتار است اما کسی که دنبال آخرت است درجات بالایی دارد؛ اما دلی که مشغول خداست نه به خاطر بهشت، خدا را عبادت می کند نه به خاطر ترس از جهنم بلکه به خاطر خودش عبادت می کند و هم دنیا را دارد، هم آخرت و هم خدا را.جلوتر از همه پیشتازان ائمه(ع) هستند که به صراط مستقیم راه یافته‌اند. کسانی که در مسیر آنها هستند یا مقربین می شوند و یا اصحاب جنت می شوند.
