درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: اصول عملیه/استصحاب /تنبیه دوازدهم

خلاصه فائده اول این شد که ممکن انسان علم به چیزی داشته باشد و در عین اینکه عالم است ولی عقد قلب و تسلیم در برابر علم نمی شود و انکار می کردند و برای این کلامشان استدلال به این آیه کردند ﴿ وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ‌ ﴾[1] . آنها در عین اینکه در یقین داشتند ولی انکار می کردند.

اقول

با مراجعه به کتب لغت و تفاسیر شیعه و سنی استدلال به این آیه شریفه برای مدعی مذکور مخدوش است چه اینکه در این استدلال مراد آیه به جحد انکار قلبی نیست بلکه انکار زبانی است.

شاهد این کلام ما

در مجمع البحرین می فرماید : قوله تعالى : ﴿ وَجَحَدُوا بِها وَاسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ﴾ ایجحدوا بالآيات بألسنتهم واستيقنوها في قلوبهم. والاستيقان أبلغ من الإيقان. [2]

با زبانشان انکار می کنند و در قلب یقین دارند پس مراد به جحد انکار زبانی است و استیقان از ایقان که مرحله یقین است بلیغ تر است.

در کتاب المنجد می فرماید : جحده حقه و جحد بحقه انکره مع علمه به

وقتی که جحد می گوید یعنی در عین حالی در نفس عالم است انکار می کند که ظهورش این است که در قلب عالم است ولی با زبان انکار می کند.

اما تفاسیر

از تفاسیر مجمع البیان مرحوم طبرسی می فرماید ﴿واستيقنتها أنفسهم﴾ أي: عرفوها وعلموها يقينا بقلوبهم، وإنما جحدوها بألسنتهم. [3]

با قلبشان شناختند و عالم بودند و با زبانشان انکار می کردند و این صریح در این است با قلب قبول داشتند ولی برای جهاتی با زبانشان انکار می کردند.

و همچنین مرحوم طبرسی در جوامع الجامع می فرماید : « الواو في ﴿ واستيقنتها ﴾ واو الحال، و " قد " مضمرة (قد در تقدیر بگیر)..... والمعنى: جحدوها بألسنتهم واستيقنوها في قلوبهم، والاستيقان أبلغ من الإيقان » [4]

در تفسیر المیزان مرحوم علامه طباطبائی می فرماید : ﴿وَجَحَدُوا بِها وَاسْتَيْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَعُلُوًّا ﴾إلخ ، قال الراغب : الجحد نفي ما في القلب إثباته وإثبات ما في القلب نفيه. انتهى. والاستيقان والإيقان بمعنى».[5]

این عبارت ظهور دارد انچه در قلب قبول و ثابت است انکار می کند و انچه در قلب ندارد اثبات می کند که نفی و اثبات زبانی است و نه معنوی

اما از تفاسیر اهل سنت

در تفسیر فخر رازی می فرماید :« جَحَدُوهَا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَاسْتَيْقَنُوهَا فِي قُلُوبِهِمْ وَضَمَائِرِهِمْ » [6]

در کتاب ظلال القرآن سید قطب کلام او هم نظیر فخر رازی است [7]

نتیجه

این که در فائده اول بیان شد که علم داشته باشد ولی عقد قلب و تسلیم نداشته باشد و استشهاد به آیه کردند صحیح است بلکه مراد از جحد نفسانی نیست بلکه جحد زبانی است.