درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: اصول علمیه/استصحاب /شرایط استحصحاب

مقدمه دوم

مقصود از موضوع در اینکه اصولیون می گویند اتحاد قضیتین موضوعا و محمولا آن موضوع الاصلاحی نیست و تمام الموضوع نیست بلکه اعم از اصطلاحی و هر چه که در یقین دخالت دارد مثل ملابسات موضوع و متعلقات پس در مثل قیام زید در خانه عمرو و بالا صندلی نشسته است همانا موضوع قیام در خانه زید و بالاصندلی نشسته است و همان متیقین است پس اگر شک کردیم در قیام زید در خانه عمرو نه بالای صندلی نه بالای فرش که موضوع متحد نیست یا شک کردیم در قیام زید بالای صندلی در خانه در بکر اتحاد دو قضیه موجود نمی باشد.

مقدمه سوم

اگر ملاک در وحدت موضوع نظر عقل باشد منحصر استصحابات حکمیه به شک در مفهوم غایت یا مصداق غایت یا نسخ و منحصر استصحابات موضوعیه به شک در مزیل که شیخ انصاری تعبیر به رافع کرده است چه اینکه همه صور نوعیه و حیثیات تعلیلیه در موضوع عقلی دخالت دارد.

و اگر ملاک در وحدت موضوع لسان دلیل باشد خیلی از موارد استصحاب که دلیل در مورد آن وارد نشده است خارج می شود مثل استصحاب وجود زید و یا قیام بکر که دلیلی در آن وارد نشده است تا اخذ به موضوع در دلیل شده باشد.

و اگر ملاک در وحدت موضوع میزان نظر و استظهار عرف باشد نظر عرف به اختلاف موارد مختلف می شود و چه بسا صفتی را در موضوع در موردی دخیل می دانند مثل صفت و قید ایمان در مثال اعتق رقبه مومنه و عرف در موردی دیگر صفت دخالتی در موضوع نمی بیند مثل بعت رقبه مومنه.

و به عبارت دیگر عرف برای حالات چهار صورت می بیند:

1 : حالت مقومیت موضوع پس در مثل این مورد در هنگام زوال حالت استصحاب جاری نمی شود چه اینکه موضوع زائل شده است مثل قلد زید المجتهد.که در وقتی زید مجتهد باشد از او تقلید کن و اگر این حالت اجتهاد نباشد دیگر موضوع نیست.

2 : حالت عنوان مشیر و معرف موضوع مثل اکرم هذا القائم که باز هم استصحاب جاری نمی شود چه اینکه شک در بقاء موضوع دارد.

3 : حالت واسطه در ثبوت ملاک برای ذات معنون بدون عنوان مثل لا ینال عهدی الظالمین ظالم بودن اگر کسی در او پیدا شده و لو الان ظالم باشد ولی چون قبلا ظالم بوده در این فرض هم استصحاب جاری نمی شود چه اینکه ملاک بعد از زوال ظلم باقی است پس شکی نمی ماند تا استصحاب جاری شود.

4 : حالت واسطه در ثبوت ملاک و حدوث ملاک و لکن ما شک می کنیم که واسطه در بقاء هم بوده است یا خیر استصحاب جاری است مثل نجاست ماء المتغیر که تغیر واسطه در حدوث نجاست است و ما شک می کنیم که واسطه در بقاء هم است در این فرض هم استصحاب جاری می شود.