درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: شرائط اصالة تخییر

19: در برائت عقلیه از حیث اطلاق سه قول است:

الف: اطلاق دارد قبل و بعد از فحص را شامل است و لکن با پنج وجه اطلاق تقیید شده به بعد از فحص که قول آخوند بود.

ب: این ادله اطلاق دارد و اطلاق ثابت است و مقید نشده چه اینکه مقیدات قول اول ارشاد به حکم عقل است و نمی توانند ادله برائت را تقیید کنند که قول نهایه الافکار بود.

ج: ادله برائت نقلیه اطلاق ندارد مثل برائت عقلیه است و شامل قبل از فحص نیست که قول آخوند در حاشیه بر رسائل بود.

استاد: قول سوم اقوی است.

فرقی بین برائت عقلیه و نقلیه نیست از جهتی که اطلاق ندارند و و از جهت اینکه در هر دو فحص لازم است و در واقع فحص در هر دو محقق موضوع این دو است یعنی قبل از فحص این دو برائت سلب به انتفاء موضوع هستند پس فحص در هر دو برائت شرط جریان برائت است نه عمل به برائت و بحث ما در شرط عمل بود که آیا عمل بر طبق برائت مشروط به شرطی است یا نه؟

سابق بیان شد که در احتیاط عدم اختلال نظام شرط جریان احتیاط است و در وقت اختلال نظام اصلا موضوعی برای احتیاط نیست نه اینکه شرط عمل باشد.28/8/98.

20: نهایة النهایه:اینکه در اجراء برائت فحص لازم است و یا لازم نیست بین موالی عرفی هم این اختلاف است یعنی موالی عرفی تکلیفی که از دیگران می خواهند گاهی تکلیف را خود مولی به عبد می گوید و گاهی می گوید باید فحص کنی و گاهی احتیاط را لازم می کند و باید دید مولی روش او در ابلاغ تکالیف چه گونه است.

مختار استاد: در برائت عقلیه و نقلیه فحص لازم است و فحص شرط جریان این دو اصل است و اینکه نه احتیاط موضوع دارد و نه برائت عقلی و شرعی

مرحوم مشکینی: در حاشیه بر کفایه در مورد این اصولی که در خاتمه بحث می شود برای عمل آنها شرطی است یا نه عبارت احتیاط و برائت و اصالة التخییر است و اسمی از استصحاب نبرده اند زیرا در وقتی شرط برائت نقلیه می شود در ضمن بحث آن از استصحاب هم بحث می شود بنابراین مستقلا بحث نمی شود.

سابق بیان شد که در برائت در دو مقام بحث می کنی:

الف: عمل بر طبق برائت در شبهه حکمیه شرطی دارد یا نه؟

ب: اگر طبق شرط عمل نکردیم و بدون فحص برائت جاری کردیم تبعات برائت بدون فحص چیست آیا عمل باطل یا نیست؟ و آیا مستحق عقاب هستیم یا نه؟

مقام اول بحث شد که شرط عمل بر طبق برائت فحص از دلیل است و اگر دلیل پیدا نکردیم آنوقت برائت را جاری می کنیم.

و قبل از مطرح شدن مقام دوم مرحوم آخوند اصالة التخییر را عنوان کرده است که در جایی که وظیفه ما تخییر است بین دو یا سه چیز آیا تخییر شرطی دارد یا نه؟بدون شرط تخییر انجام دهیم یا در جایی که یک طرف مرجحی داشت به طبق آن عمل کنیم.

و جهت مقدم کردن بحث اصالة التخییر بر مقام دوم بحث این است که چون از مقام اول برائت حکم عمل به طبق تخییر معلوم می شود لذا اول بحث تخییر را مطرح کردند.

مرحوم آخوند در کفایة می فرماید: « ولا يخفى اعتبار الفحص في التخيير العقلي أيضاً بعين ما ذكر في البراءة ، فلا تغفل»[1]

توضیح عبارت آخوند: همانطوری که در برائت فحص از دلیل حکم لازم است یعنی فحص از دلیل بر حکم هست یا نه؟همچنین در تخییر عقلی هم فحص لازم است نهایت در تخییر فحص از مزیت لازم است به عنوان مثال اینکه مخیر هستیم بین انجام چند مورد در اصالة التخییر مزیتی بعض موارد موجب مرجحیت یک طرف است یا نه؟ که اگر مزیتی داشت بعضی می گویند بر طبق او باید عمل شود.یا اینکه اصالة التخییر در جایی است که باید طرفین مساوی باید باشد.

مرحوم آخوند در جایی دیگر پنج وجه برای دوران بین محذورین بیان کردند یعنی اگر امر دائر شد بین واجب و حرام در این جا علی القاعده جای تخییر است مثل جواب سلام در اثنا نماز به سلام کننده که بالغ نیست که آیا جواب واجب است یا حرام.

مرحوم آخوند قائل شدند عقلا مخیر هستیم بین اینکه جواب سلام را بدهیم و یا جواب سلام را ندهیم و شرعا جواب سلام مباح است.

همچنین مرحوم آخوند در جایی دیگر روشن تر فرمودند که موضوع تخییر عقلی تساوی دو احتمال است و عدم مرجح برای احد الطرفین و از نظر مزایا مساوی باشند و عبارت کفایه این گونه است: « ولا يذهب عليك أن استقلال العقل بالتخيير إنّما هو فيما لا يحتمل الترجيح في أحدهما على التعيين ، ومع احتماله لا يبعد دعوى استقلاله بتعيّنه ...» [2]

توضیح عبارت آخوند: در تخییر عقلی در جایی است که طرفین از نظر مزایا مساوی باشند و اگر یکطرف به طور معین مزایا داشته باشد بعید نیست که ما قائل به تعیین بشویم و تخییر اینجا نیست و باید بر طبق ذو المزیه عمل شود.

استاد: مقصود آخوند این است همانطوری که در برائت عقلیه فحص محقق موضوع برائت است و بدون فحص برائت سالبه به انتفاء موضوع است همچنین در تخییر فحص از مزیت احدهما در واقع محقق موضوع تخییر است یعنی موضوع تخییر در جایی است طرفین از نظر مزایا مساوی باشند و فحص از مزیت شرط جریان است و نه شرط عمل بر طبق تخییر.