موضوع: تفسیر قرآن کریم

﴿إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتي هِيَ أَقْوَمُ﴾[1]

در مباحث اعتقادی مستفاده از کلام الله مجید آیات شریفه قرآن مقداری بلکه به اندازه لازم از آیات شریفه توحیدی و از بحث اختیار مسائلی مطرح شد به بحث معاد رسیدیم در بحث معاد هم به بحث میزان و تطائر کتب در ارتباط با مسئله صراط بودیم حدودا مطالب مربوطه گفته شد و امروز هم به بخشی از مسائل مربوط به همین بحث اشاره ای می‌شود و در نهایت پس از بحث تطائر کتب ان‌شاء‌الله تذکر مهمی نسبت به این سه بخش میزان و صرط و تطائر کتب عرض خواهد شد و اما صحبت امروزمان این است که در ارتباط با بحث صراط که گفته شد مستفاد از ایات و روایات بسیار این شد که صراط یک حقیقت خارجی است که در قیامت مطرح است برای عبور افراد از آن و ورود در بهشت آنهایی که می‌توانند حرکت کنند و آنها هم که خیر سقوط در دوزخ (وَإِن مِّنكُمْ إِلاَّ وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْماً مَقْضِيّاً)[2] یک حقیقت خارجی است این مسئله‌ای است حتی ادعای ضرورت نسبت به این مسئله شده که یک حقیقت خارجی است نه یک مسئله نفسانی و درونی خود انسانها بلکه یک واقعیت خارجی است که دارای خصوصیاتی است که در روایات بیان شده است.

حالا در ارتباط با این مسئله اینکه عرض کردم گفته شده از مسائل قطعی اصل اینکه یک مسئله خارجی است یکی از مواردی که به این جهت تذکر داده شده در آن مورد مطلبی است مرحوم علامه مجلسی دارند در حق الیقین که این کتاب کفایه الموحدین که از کتب مبسوطه است در مسائل توحیدی در بحث نبوت در بحث امامت در بحث معاد و می‌توان و میتوان گفت از مفصلترین کتابهای بر اساس روایات و مکتب اهل البیت علیهم السلام نظرشان بودند مباحث اسلامی بررسی کنم در بحث معاد در معانی الصراط در قسمت این بحث ایشان این گفتند المجلسی علیه الرحمه مرحوم علامه المجلسی در حق الیقین چنین ذکر کرده بدان از ضروریات الدین که ایمان باین صراط است وآن جسم بر روح جهنم می‌كشند البته خوب متناسب با انجا و طبق انکه بر روایات آمده وتا کسی از آن نکرده داخل بهشت نمی‌شود و در روایات معتبره از خاصه و عامه وارد شده است صراط خصوص رسیده از شمشیر تیزتر از مو باریکتر چنین و چنان روایاتش آن مورد به نسبت لازم به عرضتان رسیده حالا در ارتباط با آن بحث تا آن برخورد کردم در ذیل جهار آیه در قرآن کریم از مسائله صراط بحث شده یعنی روایات وارده در ذیل چهار آیه بعض از آیات کل آیات می‌شود مربوط به آن صراط می‌شود بعضی به مناسبت آن آیه بحث روائی مربوط به صراط است مسائله صراط مطرح شده یکی (إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ)[3] در ذیل آین آیه شریفه که در سوره فجر آیه 14 است (إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ) پروردگار تو در کمینگاه است مرصاد گفته شده است جایگاه روی صراط بر جسر جایگاه که افراد در این جایگاه بازداشت نگاهداشته و از آنها مسائلی سؤال می‌شود بررسی می‌شود که از حضرت امام صادق در همین کفایة الموحدین در همین بخش معاد و صراط ص 322 با این تعبیر در اختیار بنده هست نقل که الصراط «قَنْطَرَةٌ عَلَى‌ الصِّرَاط» از حضرت صادق قنطره آن جایگاه نه خود پول آن خود روی پول بعنوان مرکز بازداشت و بررسی مشخص شده است قنطره گفته شده قال علیه السلام «قَنْطَرَةٌ عَلَى‌ الصِّرَاطِ لَا يَجُوزُهَا عَبْدٌ بِمَظْلِمَة»[4] کسی از آن قنطره با آن بازرسی عبور نمی‌کند در حالی‌ که مظلمه بر آوست در حالی‌ که حق الناس بر گردن آوست با توجه با گرفتاری حق الناس و ابتلاء حق الناس آنجا موقف توقف داده می‌شود وارسی و بازرسی و محل گرفتاری است.

این یک آیه آیه دوم (يَوْمَ لاَ يُخْزِي اللهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ)[5] در روزگار قیامت آن روزگار روزگار است خداوند متعال پیغامبر وآنها با پیغامبر ایمان آوردن آنها گرفتار نمی‌کند به خزی رنج و ناراحتی مبتلا نمی‌کند سوره تحریم آیه 8 درارتباط با این آیه شریفه باز حدیث در ذیلش نقل شده است از وجود مقدس حضرت صادق است ـ حالا ممکن از دیگری حدیث نقل می‌شود در همین کفایه الموحدین باز این حدیث نقل کرده است وفی البحار عن المناقب عن ابن عباس فی تفسیر آیه (يَوْمَ لاَ يُخْزِي اللهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ) آنجا که «فَيَمْضِي أَهْلُ بَيْتِ مُحَمَّدٍ وَ آلُهُ زُمْرَةً عَلَى‌ الصِّرَاطِ مِثْلَ‌ الْبَرْقِ‌ الْخَاطِفِ‌» بمانند برق حرکت می‌کند «ثُمَّ قَوْمٌ مِثْلَ الرِّيحِ ثُمَّ قَوْمٌ مِثْلَ عَدْوِ الْفَرَسِ ثُمَّ يَمْضِي قَوْمٌ مِثْلَ الْمَشْيِ ثُمَّ قَوْمٌ مِثْلَ الْحَبْوِ ثُمَّ قَوْمٌ مِثْلَ الزَّحْفِ» بعد جمعی مثل باد جمعی مثل اسب تندر هست جمعی آهسته راه میروند مختلف تا آنکه این جمله‌اش می‌خواستم برسیم «وَ يَجْعَلُهُ اللهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ عَرِيضاً وَ عَلَى الْمُذْنِبِينَ دَقِيقاً»[6] این صراط که چنین است و پیغمبر اکرم و جمعش و خوبان بر آن صراط حرکت می‌کند براحتی در برق خاطف یا بسرعت بسیار زیاد و جمعی هم گرفتاری می‌شود این صراط بر مؤمنین عریض و بر مذنبین رقیق و باریک این سؤال پیش میاد دیگر رفقا سؤال کردند چطور می‌شود که این یک صراط آن بر مؤمنین عریض و بر مذنبین رقیق یعنی یک شیء در آن واحد دوتا حالت متضاد با یکدیگر است عریض بودن با رقیق و دقیق بودن آنها در آن واحد نسبت به یک مسیر گفته می‌شود ‌چنین آن سؤال پیش می‌آید.

خیلی خوب جوابش بنظر می‌آید روشن است بخاطر این که اولا آن‌جور نیست که در آن واحد بخاطر آن که همه در آن واحد در آن مسیر قرار نمی‌گیرند بعد از احتمالات نسبتا مشکل ضعیف صرف نظر کنیم یک احتمال به نظر میرسد قوی و روشنی است آن که بالاخره مسیرها جمعیت که بسیار آن‌جور نیست یک صراط و آن همه یک حرکت می‌کند صراط های مختلف یعنی جسرها مختلف هر کسی حرکت می‌کند آنها مغرورها که همن صراط یعنی صراط که بر روی جهنم کشیده شده رقیق است و دقیق برایشان آنهاکه خیر مؤمن هستند و خوب هستند همین صراط نه یعنی همین صراط نفس آن صراط صدق می‌کند صراط که کشید می‌شده بر روی جهنم حرکت می‌کند عریض باشه این مشکل ندارد که یعنی صراط ها متعدد باشد منافات با گفتن آنکه جسری است و ظهور کلمه جسر می‌گویم یعنی یک صراط است با آن ظهور ایراد ندارد با اینکه طبقات مختلف فوجهای مختلف برای هر کدامشان صراطی باشد مجموعشان همین می‌شود که (وَإِن مِّنكُمْ إِلاَّ وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْماً مَقْضِيّاً * ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَنَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيهَا جِثِيّاً)[7] با این صراط روایات روایات دیگری که نقل شده نقل می‌شود (إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ)[8] (يَوْمَ لاَ يُخْزِي اللهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ)[9] .

سوم آیه شریفه (وَجِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنسَانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّكْرَى)[10] در ذیل آیه شریفه حدیث مفصلی نقل می‌شود که در این حدیث مفصل در ارتباط با آیه شریفه دارد بر روی این جثر سه قنطره است یکی امانت است و رحم که به عنوان یک قنطره و جایگاه و یکی هم نماز و یکی هم عدل الهی یه این صورت بازرسی هایی می‌شود (وَجِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإِنسَانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّكْرَى).

و آیه دیگر چهارمین آیه که اساسا مربوط به این جهت این آیه مطرح می‌شود همان آیه

(وَإِن مِّنكُمْ إِلاَّ وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْماً مَقْضِيّاً) این آیه شریفه که در سوره مریم است بنابر این در مجموع بررسی جدی در ارتباط با مسئله صراط این معنی مشخص می‌شود که یک حقیقت خارجی یا جسرهای خارجی با توجه به این صحبت اخیری که شد هست و مطرح است نه اینکه همه اینها در نفس انسان است در درون انسان است در خارج است و دارای این خصوصیاتی است که بعد گفته می‌شود که پیغمبر اکرم من یک طرف قرار می‌گیرم حضرت امیر یک طرف قرار می‌گرند بر آن جسر قنطره هایی نصب شده است و آن شواهد بسیاری که آنچنان است که علامه مجلسی این ادعا را کرده‌اند که این که یک حقیقت خارجی باشد این از مسائل ضروری دین است حالا حقیقت آن چیست و حقیقت آن عالم چگونه است آن مسئله ای است که ابهامش مشخص است و ان‌شاء‌الله وقتی بهشتی بشویم می‌فهمییم که چگونه است