درس خارج فقه استاد محمدتقي شهيدي

موضوع: حج/استطاعت /تعریف استطاعت

ثمره دوم این است که آن هایی هم به حرج می افتند قاعده حرج نفی استطاعت نمی کند. و لذا آقای خوئی می فرماید که طبق موازین حرج باید پیش برویم؛ طبق ضوابط قاعده حرج. یکی این است که اگر این آقا پول منزل را یا خود منزل را بفروشد پول منزل را برود با او حج ثبت نام کند یا منزل را بفروشد، یا کسانی که نیاز شدید به ازدواج دارند، جوانی است سی ملیون جور کرده می خواهد ازدواج کند، آقای خوئی می فرماید تو مستطیع هستی، حرج باید بیاید مشکل تو را حل کند. حرج هم می دانی کی مشکل را حل می کند؟ موقعی که از وجوب حج تو به حرج بیفتی. و لذا می گوید اگر این جوانی که نیاز به ازدواج دارد و با ترک ازدواج به حرج می افتد، اگر ازدواج نمی کند، به نحو ترتب باید حج برود. چون وجوب حج بر او بطور ترتبی که ان لم یتزوج فحج. این حرجی نیست. مستطیع هم که هست. ان لم تشتر بیتا فحج و لو به حرج می افتی از نخریدن خانه اما اگر خانه را نمی خری واجب است حج بروی. چون وجوب حج به نحو ترتب حرجی نیست. اگر خانه نمی خری واجب است بر تو حج بروی. مستطیع هم که هستی. و اگر اصلا به حرج نمی افتی که هیچ. این همه جوان مجرد هست، ازدواج نکردند، بیست سالت شده می خواهی ازدواج کنی، به حرج که نمی افتی، برو سرکه بخور، غریزه جنسیت بیاید پایین با این سی ملیون حج برو. به حرج که نمی افتی. حالا ان‌شاءالله در ایام پیری ازدواج خواهی کرد. اگر به حرج نمی افتی مستطیعی و بر تو حج واجب است. این نظر آقای خوئی است. و لو با پول وام، و لو با پولی که می خواهی خانه بخری و لو با خانه ای که داری، کتابی که داری، اگر به حرج نمی افتی بر تو واجب است حج بروی و تو مستطیع هستی. این خلاصه مرحوم آقای خوئی. اگر طبق حرج این جوان سی ملیون را گرفت گفت من به حرج می افتم وام گرفتم بروم ازدواج کنم. ازدواج نکنم حج بروم حالا یا حرج مجردی یا آن حرج نفسی که آقا! این چه شد؟ سی ملیون گرفتیم برویم ازدواج کنیم. حالا اگر نمی گرفتیم ازدواج نمی کردیم به حرج نمی افتادیم. حالا سی ملیون بدهکار شدیم. ازدواج هم نکردیم. حرج نفسی یعنی شب و روزش شده غصه. حرج نفسی.

سؤال: ... جواب: حالا بستگی دارد به شهری که آدم... اگر به حرج واقعی یا حرج نفسانی می افتی حرج وجوب حج را بر می دارد. ... حالا طبق حرج اگر رفتی مصرف کردی پول را در ازدواج در خرید خانه و امثال ذلک وجوب حج بر تو ثابت نیست. اگر حج هم نروی حج بر تو مستقر نیست. و حج بر تو واجب نبود که بعد از فوت بگویند انما هو بمنزلة الدین علیه.

پس اولین تعریف استطاعت که سخت ترین تعریف ها است تعریف مرحوم آقای خوئی است. با پول وام با پول مباح و لو ملک نباشد، پدری سی ملیون به فرزندش داد، گفت پسرم این سی ملیون در اختیار تو. این پسر هم می داند اگر با این سی ملیون حج برود پدر ناراضی نیست. اما او سی ملیون را مباح کرد، اباحه کرد به غرض این که او خانه بخرد، اتومبیل بخرد، ازدواج بکند. ولی اگر این سی ملیون را این فرزند صرف حج بکند، خلاف رضای پدر نیست. آقای خوئی می گوید این مستطیع است این پسر. لازم نیست که ملک باشد این مال. عنده ما یحج به. عنده ما یحج به صدق می کند مال مباح نزد تو باشد.

سؤال: ... جواب: اگر به حرج نمی افتد این مکلف بر او حج واجب است. و اگر به حرج هم می افتد مستطیع است ولی حرج وجوب حج را برداشت.

سؤال: ... جواب: عرض می کنم باید این قید را می زد ایشان. این قید را نزده. ... من هم همین را عرض می کنم. ولی آقای خوئی ظهور کلامش حداقل اطلاق مقامی کلامش این است که این را متذکر نشده که می گوید اگر کسی خانه ای دارد که از فروش این خانه و رفتن به حج به حرج می افتد، لازم نیست این خانه را بفروشی. توضیح هم نداده. از آن طرف هم می گوید لازم نیست انسان تحصیل استطاعت کند. همه می گویند آقا! این خانه ای که ما داریم اگر بخواهیم بفروشیم به حرج می افتیم. پس دیگر بر ما حج لازم نیست. باید توضیح داده بشود که نخیر. اگر شما می توانی بروی این خانه را بفروشی حج بروی و لکن کار کنی وام بگیری از پدرت پول بگیری یک خانه دیگر بخری. این تحصیل استطاعت نیست. چون شما با داشتن آن منزل اول مستطیع شدی از نظر آقای خوئی. فقط حرج رافع وجوب حج است. کسی که می تواند وام بگیرد و خانه دیگری تهیه کند، وام بگیرد با وام دیگر ازدواج کند، وجوب حج بر او با این سی ملیونی که الان دارد، حرجی نخواهد بود.

تعریف دوم تعریف مرحوم آقای صدر است. می گویند آیه شریفه خودش متکفل این است که کسی که توان حج دارد، به نحو توان و قدرت عرفیه، یعنی به حرج هم نمیافتد ،خود آیه استطاعت را که شرط قرار داده ظهور عرفیش یعنی بدون حرج. و لذا کسانی که به حرج می افتند از حج، خود آیه متکفل این است که شما مستطیع نیستی و نیاز به دلیل حرج نیست. این مقدار تنزل کردند. آقای خوئی می گفت من یقع فی الحرج مستطیع هست، مال دارد، ولی حرج رافع وجوب حج است از او. آقای صدر فرمودند نه. حرج نیاز نیست. خود من استطاع الیه سبیلا می گوید استطاعت به نحوی که به حرج نیفتی. این مراد است.