درس خارج فقه استاد حسین شوپایی

موضوع: /لبس السواد /استدلال به روایات خاصه

1- مقام سوم: حکم لبس سواد در عزای اهل بیت علیهم السلام

1.1- دلیل دوم؛ روایات خاصه

یکی از این روایات همان معتبره عمر بن علی بن الحسین است که قبلا بیان شد. در کنار این روایت روایات دیگری نیز در بین است که محدث نوری در مستدرک در باب 48 از ابواب ملابس آنها را نقل کرده است.

روایت اول:

الْحَسَنُ بْنُ سُلَيْمَانَ الْحِلِّيُّ فِي كِتَابِ الْمُحْتَضَرِ، نَقْلًا عَنِ الشَّيْخِ الْفَقِيهِ الْفَاضِلِ عَلِيِّ بْنِ مُظَاهِرٍ الْوَاسِطِيِّ بِإِسْنَادٍ مُتَّصِلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَلَاءِ الْوَاسِطِيِّ وَ يَحْيَى بْنِ جَرِيحٍ الْبَغْدَادِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ الْقُمِّيِّ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيِّ ع عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلوات الله علیه و آله: فِي خَبَرٍ طَوِيلٍ فِي فَضْلِ يَوْمِ التَّاسِعِ مِنْ رَبِيعٍ الْأَوَّلِ وَ أَسَامِيهِ إِلَى أَنْ قَالَ قَالَ ع وَ يَوْم‌ نَزْعِ السَّوَادِ الْخَبَر

یکی از عنوان هایی که برای 9 ربیع ذکر شده است یوم نزع السواد است. وقتی گفته شده است که روز 9 ربیع لباس سیاه کنده می شود نشان می دهد که قبل از آن برای اهل بیت علیهم السلام لباس سیاه می پوشیدند

استاد:

این تعبیر در مورد عید غدیر هم وجود دارد با اینکه قبل از آن وجهی برای پوشیدن لباس سیاه نیست . به نظر می رسد مراد از این تعبیر این است که مؤمنين در این روز لباس سیاه نپوشند در نتیجه دلالت بر مدعا ندارد.

روایت دوم:

فَخْرُ الدِّينِ الطُّرَيْحِيُّ فِي الْمُنْتَخَبِ، وَ غَيْرُهُ فِي غَيْرِهِ مُرْسَلًا: أَنَّ يَزِيدَ لَعَنَهُ اللَّهُ اسْتَدْعَى بِحَرَمِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهُنَّ أَيُّمَا أَحَبُّ إِلَيْكُنَّ الْمُقَامُ عِنْدِي أَوِ الرُّجُوعُ إِلَى الْمَدِينَةِ وَ لَكُمْ الْجَائِزَةُ السَّنِيَّةُ قَالُوا نُحِبُّ أَوَّلًا أَنْ نَنُوحَ عَلَى الْحُسَيْنِ ع قَالَ افْعَلُوا مَا بَدَا لَكُمْ ثُمَّ أُخْلِيَتْ لَهُنَّ الْحُجَرُ وَ الْبُيُوتُ فِي دِمَشْقَ فَلَمْ تَبْقَ هَاشِمِيَّةٌ وَ لَا قُرَشِيَّةٌ إِلَّا وَ لَبِسَتِ السَّوَادَ عَلَى الْحُسَيْنِ ع وَ نَدَبُوهُ عَلَى مَا نُقِلَ سَبْعَةَ أَيَّامٍ الْخَبَر

روایتی است که در مورد عزاداری زنان اهل بیت ع در شام است. یزید به اهل بیت علیهم السلام گفته بودشما آزاد هستید و می توانید به مدینه برگردید. ایشان فرمودند می خواهیم در شام بمانیم و برای امام حسین ع عزاداری کنیم. در ادامه می فرمایند که همه هاشمیات برای عزا لباس سیاه به تن کردند.

روایت سوم:

وَ فِيهِ،" وَ نُقِلَ أَنَّ سَكِينَةَ بِنْتَ الْحُسَيْنِ ع قَالَتْ يَا يَزِيدُ رَأَيْتُ الْبَارِحَةَ رُؤْيَا وَ ذَكَرَتِ الرُّؤْيَا إِلَى أَنْ قَالَتْ فَإِذَا بِخَمْسِ نِسْوَةٍ قَدْ عَظَّمَ‌ اللَّهُ‌ خِلْقَتَهُنَ‌ وَ زَادَ فِي نُورِهِنَّ وَ بَيْنَهُنَّ امْرَأَةٌ عَظِيمَةُ الْخِلْقَةِ نَاشِرَةٌ شَعْرَهَا وَ عَلَيْهَا ثِيَابٌ سُودٌ وَ بِيَدِهَا قَمِيصٌ مُضَمَّخٌ بِالدَّمِ إِلَى أَنْ ذَكَرَتْ أَنَّهَا كَانَتْ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءَ ع الْخَبَر

روایت چهارم:

جَعْفَرُ بْنُ قُولَوَيْهِ فِي كَامِلِ الزِّيَارَةِ، عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ الزَّعْفَرَانِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ النَّصِيْبِيِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَعْدٍ عَن‌ الْمَشِيخَةِ فِي خَبَرٍ: أَنَّ مَلَكاً مِنْ مَلَائِكَةِ الْفِرْدَوْسِ الْأَعْلَى نَزَلَ عَلَى الْبَحْرِ وَ نَشَرَ أَجْنِحَتَهُ عَلَيْهَا ثُمَّ صَاحَ صَيْحَةً وَ قَالَ يَا أَهْلَ الْبِحَارِ الْبَسُوا أَثْوَابَ الْحُزْنِ فَإِنَّ فَرْخَ الرَّسُولِ مَذْبُوح‌

محدث نوری بعد از اینکه این 4 روایت را نقل می کند فرموده است:

قُلْتُ وَ فِي هَذِهِ الْأَخْبَارِ وَ الْقِصَصِ إِشَارَةٌ أَوْ دَلَالَةٌ عَلَى‌ عَدَمِ‌ كَرَاهِيَةِ لُبْسِ السَّوَادِ أَوْ رُجْحَانِهِ حُزْناً عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع كَمَا عَلَيْهِ سِيرَةُ كَثِيرٍ فِي أَيَّامِ حُزْنِهِ وَ مَأْتَمِه‌

این اخبار اشاره یا دلالت دارد بر اینکه لباس سیاه مکروه نیست یا اصلا در مقام حزن بر امام حسین علیه السلام رجحان دارد.

1.2- دلیل سوم: ادله ی مطلوبيت احیای امر اهل بیت علیهم السلام

اين دليل مشتمل بريک کبری و يک صغری است کبری اين است که احیای امر اهل بیت علیهم السلام مطلوبيت دارد . صغری هم اين است که لبس سواد از مصادیق احیای امر است.

آقای تبریزی:

با توجه به اینکه از اهل بیت علیهم السلام وارد شده است رحم الله من احیا امرنا اگر کسی در عزای اهل بیت علیهم السلام با لباس سیاه خارج شود این سبب احیای امر آنها می شود. زیرا همین تغییر لباس در زمان عزا اذهان را متوجه ایشان علیهم السلام می کند لذا از مصادیق احیای امر آنها است.

استاد:

از نظر کبروی روایات متعددی وارد شده است با این عنوان که احیا امر ائمه علیهم السلام از امور مطلوبه در شریعت است. این روایات از جهت متن و عبارات متفاوت است. صاحب وسایل این روایات را در ابواب مختلف وسایل آورده است

ابواب احکام العشرة ، ابواب المزار و باب 8 از ابواب صفات قاضی و...

روایت اول:

وَ فِي السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ كِتَابِ الْعُيُونِ وَ الْمَحَاسِنِ لِلْمُفِيدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى‌ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ خَيْثَمَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أَبْلِغْ مَوَالِيَنَا السَّلَامَ وَ أَوْصِهِمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ وَ أَنْ يَعُودَ صَحِيحُهُمْ مَرِيضَهُمْ وَ لْيَعُدْ غَنِيُّهُمْ عَلَى فَقِيرِهِمْ وَ أَنْ يَشْهَدَ حَيُّهُمْ جِنَازَةَ مَيِّتِهِمْ وَ أَنْ يَتَلَاقَوْا فِي بُيُوتِهِمْ وَ أَنْ يَتَفَاوَضُوا عِلْمَ الدِّينِ فَإِنَّ ذَلِكَ حَيَاةٌ لِأَمْرِنَا رَحِمَ‌ اللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا .... .[1]

نسبت به خیثمه اشکال شده است. برخی مانند علامه گفته اند با توجه به اینکه عقیلی درمورد او گفته است «فاضل» نشان می دهد که شخص ممدوحی است وروايات او جزء روايات حسنه قرار می گيرد.

آقای خویی اشکال کرده اند که این وجه سبب تصحیح او نمی شود. اما با راه دیگری می توان ممدوح بودن او را اثبات کرد. چون نجاشی در ترجمه بسطام بن الحصین گفته شده است:

بسطام بن الحصين بن عبد الرحمن الجعفي‌ ابن أخي خيثمة و إسماعيل. كان وجها في أصحابنا و أبوه و عمومته، و كان أوجههم إسماعيل. و هم بيت بالكوفة من جعفي.... رجال النجاشي، ص: 111

این تعبیر (که خيثمه که عموی بسطام است فرد موجه بين اصحاب بوده است ) نشان دهنده اعتبار اواست اقلش این است که دلالت بر حسن می کند.

روایت دوم:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي كِتَابِ الْإِخْوَانِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَجْلِسُونَ وَ تُحَدِّثُونَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ تِلْكَ‌ الْمَجَالِسُ‌ أُحِبُّهَا فَأَحْيُوا أَمْرَنَا رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيَا أَمْرَنَا يَا فُضَيْلُ- مَنْ ذَكَرَنَا أَوْ ذُكِرْنَا عِنْدَهُ فَخَرَجَ عَنْ عَيْنَيْهِ مِثْلُ جَنَاحِ الذُّبَابِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَ لَوْ كَانَتْ أَكْثَرَ مِنْ زَبَدِ الْبَحْرِ.[2]

روایت سوم صحيحه شعيب العقرقوفي :

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ شُعَيْبٍ الْعَقَرْقُوفِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ لِأَصْحَابِهِ‌ اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا إِخْوَةً بَرَرَةً مُتَحَابِّينَ فِي اللَّهِ مُتَوَاصِلِينَ مُتَرَاحِمِينَ تَزَاوَرُوا وَ تَلَاقَوْا وَ تَذَاكَرُوا أَمْرَنَا وَ أَحْيُوهُ.[3]

روایت چهارم صحیحه بکر بن محمد:

عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ أَنَّهُ قَالَ لِلْفُضَيْلِ تَجْلِسُونَ وَ تَتَحَدَّثُونَ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ إِنَّ تِلْكَ الْمَجَالِسَ أُحِبُّهَا فَأَحْيُوا أَمْرَنَا فَرَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيَا أَمْرَنَا يَا فُضَيْلُ مَنْ ذَكَرَنَا أَوْ ذُكِرْنَا عِنْدَهُ ثُمَّ ذَكَرَ مِثْلَهُ‌ .

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي ثَوَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ‌ مِثْلَهُ. [4]

روایت پنجم معتبره خيثمه و صحيحه بکربن محمد :

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ خَيْثَمَةَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع أُوَدِّعُهُ فَقَالَ يَا خَيْثَمَةُ- أَبْلِغْ مَنْ تَرَى مِنْ مَوَالِينَا السَّلَامَ وَ أَوْصِهِمْ بِتَقْوَى اللَّهِ الْعَظِيمِ وَ أَنْ يَعُودَ غَنِيُّهُمْ عَلَى فَقِيرِهِمْ وَ قَوِيُّهُمْ عَلَى ضَعِيفِهِمْ وَ أَنْ يَشْهَدَ حَيُّهُمْ جِنَازَةَ مَيِّتِهِمْ وَ أَنْ يَتَلَاقَوْا فِي بُيُوتِهِمْ فَإِنَّ لُقِيَّا بَعْضِهِمْ بَعْضاً حَيَاةٌ لِأَمْرِنَا رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيَا أَمْرَنَا الْحَدِيثَ.

وَ رَوَاهُ الطُّوسِيُّ فِي أَمَالِيهِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْمُفِيدِ عَنِ ابْنِ قُولَوَيْهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ أَنَّهُ قَالَ لِخَيْثَمَةَ وَ ذَكَرَ مِثْلَهُ‌ وَ رَوَاهُ الْحِمْيَرِيُّ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاق‌ . [5]

در این روایات احیا امر به نحو مطلق بیان شده است و مصداق و مورد آنها مورد بحث و گفتگو در کلمات اهل بیت ع بود

در بعضی روایات مثل روایت زیر احیا امر تفسیربه وجه خاصی مانند گرفتن مجلس شده است.

حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ النَّيْسَابُورِيُّ الْعَطَّارُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَيْبَةَ النَّيْسَابُورِيُّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِيِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا ع يَقُولُ رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا فَقُلْتُ لَهُ وَ كَيْفَ‌ يُحْيِي‌ أَمْرَكُمْ‌ قَالَ يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا . [6]

سند این روایت مورد اشکال است. زیرا حمدان بن سلیمان توثیق ندارد.

در نتیجه از حیث کبری اشکالی در مطلوبیت احیا امر اهل بیت علیهم السلام نیست.

اما از حیث صغری عنوان احیای امر تطبیق بر لبس سواد تطبیق می شود؟

استفاده از این دلیل برای محل بحث متوقف بر این است که آنچه در این روایات ذکر شده مطلق احیای امر باشد به هر وسیله ای که باشد. با مراجعه به روایات مشخص می شود مطلوبيت احیای امر به هر وسیله مشروعی که باشد از این روایات استفاده می شود. ولو در بعضی روایات مطلوبیت احیای امر در بعضی از موارد خاصه ذکر شده است اما امام علیه السلام برای مطلوبیت این امور استدلال به کبرای من احیا امرنا کرده اند. این تعبیر به عنوان کبری یا علت حکم در این روایات ذکر شده است. از نظر کبروی استفاده می شود هر چیزی که سبب احیای امر بشود مطلوب است.

تقریب مصداقیت لبس السواد به همان نحوی است که در کلام آقای تبریزی ذکر شده است. البته منحصر در آن تقریب نیست و لازم نیست حتما همه بپوشند تا سبب احیای امراهل بيت عليهم السلام شود. بلکه اگر بعضی هم بپوشند و معلوم شود کاری که انجام می دهند با روزهای قبل فرق دارد نفس این کار خاصیت جلب نظر در آن وجود دارد و سبب می شود اذهان مردم به سمت اهل بیت علیهم السلام جلب شود.