درس خارج فقه استاد حسین شوپایی

موضوع: /لبس السواد /جمع بین ادله استحباب لبس السواد در عزای اهل بیت ع و ادلة کراهت

1- جمع بین ادله ی استحباب لبس السواد در عزای اهل بیتعلیهم السلام و ادله ناهیه از لبس السواد

دو اشکال صاحب کتاب برهان القاطع به صاحب حدائق در جلسه قبل بیان شد.

اشکال سومی نیز در بعضی از کلمات بیان شده است :

اشکال اول ایشان تضییق ذاتی در ادله ی مطلوبیت بود و این اشکال هم شبیه به همان است با این فرق که این اشکال مربوط به همه ادله نیست. این اشکال فقط ناظر به دلیل مطلوبیت احیای امراهل بيت عليهم السلام و مطلوبيت تعظیم شعائر است. دلیل تعظیم شعائر دلالت می کند بر اینکه تعظیم شعائرالله مطلوب است. این ادله اختصاص دارد به جایی که آن عمل فی حد نفسه متعلق نهی نباشد و الا چیزی که فی نفسه حرام یا مکروه است نمی تواند شعیرة الله قرار بگیرد. چیزی جزو شعائر است که از نظر شارع حداقل منع نداشته باشد ولو مطلوبیت فی حد نفسه هم نداشته باشد. در دلیل مطلوبیت احیای امر اهل بیت علیهم السلام هم همین ضیق وجود دارد. احیای امر اهل بیت علیهم السلام به این جهت است که ایشان اولیا خداوند هستند و احیا امر ایشان احیا دین خدا حساب می شود و احیا ذکر خداوند محسوب می شود. در بعضی روایات آمده است که ذکر ما اهل بيت ذکر الله است. در باب 3 از ابواب ذکر حدیث 3 معتبره ابی بصیر که مشتمل بر واقفی ها است بیان شده است:

وَ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِي مَجْلِسٍ لَمْ يَذْكُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ‌ يَذْكُرُونَا إِلَّا كَانَ‌ ذَلِكَ‌ الْمَجْلِسُ‌ حَسْرَةً عَلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ- ثُمَّ قَالَ: قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّ ذِكْرَنَا مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذِكْرَ عَدُوِّنَا مِنْ ذِكْرِ الشَّيْطَانِ.

در نتیجه مطلوبیت احیای امر اهل بیت علیهم السلام بخاطر این است که احیای ذکر خداوند متعال است لذا اختصاص دارد به جایی که آن عمل مبغوض خداوند متعال نباشد زیرا چیزی که منهی عنه است (هرجند به نهی کراهتی) نمی تواند سبب تمجید و احیای ذکر خداوند متعال شود همان طور که در عبادات گفته اند با فعل مکروه نمی توان به خداوند متعالی تقرب جست.

با توجه به مطلب فوق مشخص می شود که لبس السواد از دلیل مطلوبیت احیای امر اهل بیت علیهم السلام خارج است و مشمول نهی از لبس السواد است و کراهت در آن ثابت است.

پاسخ به اشکالات صاحب کتاب برهان القاطع واشکال سوم :

در رساله ارشاد العباد پاسخ هایی به اشکال اول و دوم داده شده است.

پاسخ به اشکال اول (تضییق ذاتی در ادله ی مذکوره) :

اولا دلیلی که دلالت بر مطلوبیت اظهار حزن می کند (که در حد تواتر معنوی است) دال بر مطلوبیت تحزن است در هر موردی که در عرف عنوان تحزن بر آن صادق باشد. حکمی که در این ادله بیان شده است به نحو قضیه حقیقیه است و از آن استفاده می شود که تحزن به هر چیزی که نزد عرف مصداق تحزن باشد مطلوب است. پس برای اثبات مطلوبیت هر فرد و مصداقی بالخصوص نیاز به دلیل خاص نداریم بلکه همین مقدار که تحت عنوان تحزن بیاید کافی است که دلیل مطلوبیت تحزن شامل آن شود. علاوه بر اینکه اگر شما بگویید این روایت به نحو قضیه خارجیه است اما باز قطعا شامل لبس السواد می شود زیرا همان طور که در بحث سیره گفته شد لبس السواد از مصادیق اظهار حزن است حتی در زمان اهل بیت علیهم السلام

ثانیا ظاهر عبارت شما این است که مطلوبیت تحزن اختصاص دارد به مواردی که در روایات به عنوان آداب العزا ذکر شده است. اگر کسی چنین ادعایی کند لازمه اش این است که در مطلوبیت سینه زنی هم اشکال کنید و بگویید این هم دلیل بر استحباب ندارد در حالی که به آن ملتزم نمی شوید چرا که سینه زنی کاری است که در سیره متشرعه از خواص و عوام به عنوان اظهار حزن است و منشأ ای برای جريان این سيره نیست الا اینکه متشرعه آن را مصداق اظهار حزن می دانند. [1]

پاسخ به اشکال سوم؛

هر چند شعیره الهی بودن یک فعل یا موجب احیای امر اهل بیت علیهم السلام بودن یک کار متوقف بر عدم منع و کراهت آن فعل است اما آنچه که موقوف علیه است عدم منع و کراهت فعلی است نه عدم منع و کراهت به عنوان اولی ( عملی که بالفعل کراهت داشته باشد با آن عمل نمی توان تعظیم شعائر کرد يا امر اهل بيت عليهم السلام را احيا کرد) بنابر اين اگر عملی که به حسب عنوان اولی مکروه است ولی بخاطر طرو عنوان ثانوی عمل از مکروه بودن خارج شود و کراهت فعلی در آن وجود نداشته باشد با ایجاد آن می توان تعظیم شعائر کرد یا امر ائمه علیهم السلام را احیا کرد. با توجه به اين نکته اگر ادله ی نهی از لبس السواد سندا و دلالة توان اثبات کراهت لبس السواد مطلقا و فی حدّ نفسه را داشته باشند ولی با توجه به اینکه لبس السواد حالت شعار بودن پيدا کرده و نماد عزاداری و اظهارحزن بر مصائب اهل بيت عليهم السلام پيدا کرده است از نظر عنوان ثانوی مشمول ادله تعظیم شعائر و احيای امر اهل بيت عليم السلام می شود لذا در محل اجتماع در جمع بین دلیل تعظیم شعائر واحيای امر اهل بيت از يک طرف و ادله کراهت لبس السواد از طرف دیگر لبس سواد کراهت فعلی ندارد زیرا مقتضای جمع عرفی تقدیم دلیلی است که حکم را به عنوان ثانوی بیان می کند.

اشکال:

شمول ادله تعظیم شعائر نسبت به این فعل مستلزم دور است زیرا شمول آن متوقف بر عدم کراهت فعلی عمل است و اگر عدم کراهت فعلی از شمول دليل بدست بيايد يعنی متوقف بر شمول دليل است در نتيجه دور پيش مي آيد پس نمی شود با خود ادله تعظیم شعائر لبس السواد را از حکم کراهت بیرون برد.

استاد

شمول ادله تعظیم شعائر نسبت به اين فعل متوقف برعدم کراهت فعلی آن در مرحله قبل نیست ، بلکه متوقف بر عدم کراهت فعليه است ولو عدم کراهت با شمول دليل پيدا شود و اگر با همین ادله هم از کراهت خارج شود این ادله شامل آن می شود (چون آن مقداری که تضييق ذاتی اقتضاء می کند اين است که شعيره الهی بودن يا موجب احيای امر اهل بيت بودن با مبغوضيت و کراهت فعلی جمع نمی شود نه اينکه اول بايد از کراهت فعلی بيفتد تا بعد از آن بتواند شعيره الهی يا موجب احيای امر اهل بيت شود .

البته طرو عنوان ثانوی قدرت تغییر حکم حرام را ندارد. اما در محل بحث که هر دو حکم غیر الزامی هستند طرو عنوان ثانوی موجب زوال کراهت می شود .