درس خارج فقه آیت‌الله جعفر سبحانی

در جلسه ی قبل عرض کردیم مرحوم امام خمینی (ره) در مسأله ی سوم فرمودند: «اللُحوم و أَلْبان و الأِدْهان تختلف بإختلاف بالحيوان فَیَجوز التّفاضل بين اللَحم الغَنَم و اللحم البَقَر»[1] . يعنی اگر مثلاً جنس دو حیوان مختلف باشد مثل گوسفند و گاو، معاوضه در کلّ فوایدشان (مثل گوشت و روغن و شیر) با تفاضل جایز است.

اگر یک طرفِ معاوضه، گوشت حاصل از ذبح، و طرفِ دیگر معاوضه، حیوان زنده ی حلال گوشت باشد که:

۱. گاهی ممکن است «متجانس» باشند مثل گوشت حاصل از ذبح گوسفند در مقابل گوسفند زنده

۲. و گاهی ممکن است «غیر متجانس» باشند مثل گوشت حاصل از ذبح گوسفند در مقابل گاو زنده

آیا معاوضه این دو صورت جایز است یا نه؟

و در دومی یک طرف گوشت است و طرف دیگر گاو زنده است که اوّلاً متجانس نیستند و ثانیاً یک طرف (گوشت حاصل از ذبح گوسفند) موزون است و طرف دیگر (گاو زنده) عددی یا به قول ما مُِشاهدي می باشد که نباید منعی برای جواز معاوضه ی این مورد طبق قواعد و مبنای ایشان باشد.

در عبارات کتاب خِلاف مرحوم شیخ طوسی (ره) هم این فتواء به عدم جواز آمده ولی فقط صورت اوّل (یعنی متجانس) را فرموده. بلکه در صورت دوم یا غیر متجانس فرموده معاوضه جایز است.

مرحوم محقّق حلّي (ره) هم عین همین مطلب را فرموده.

مرحوم شهید ثاني (ره) از مرحوم ابن ادریس حلّي (ره) نقل کرده که ايشان فرموده در هر دو صورت جایز است‌. چون مرحوم ابن ادریس حلّي (ره) به خبر واحد عمل نمی کند چنین فتوایی داده است.

امّا ما به خبر واحد عمل می کنیم.

مرحوم شهید ثاني (ره) نظر مرحوم ابن ادریس حلّي (ره) را در غیر متجانس پذیرفته و فرموده: در متجانس می توانیم بگوییم جایز نیست ولی در غیر متجانس بعید است که بگوییم معاوضه حرام است.

ما باید نصوص را بررّسی کنیم.

الف) «ما رُوِىَ عنه...نَهَى عن بيع اللَحْم بالحيوان...»[2] .

مرحوم امام خمینی (ره) تحت تأثیر اطلاق این روایت قرار گرفته اند. یعنی بیع گوشت با حیوان زنده حیوان چه متجانس باشد و چه متجانس نباشد و همچنین چه بالتّفاضل باشد و چه بالتّفاضل نباشد.

ب) «موثّق غیاث بن ابراهیم...إنّ عليّاً كان كَرِهَ بيع اللَحْم بالحيوان»[3] .

جناب غياث بن إبراهيم شیعه ی إثنى عَشَري نبوده ولی ارادت خاصّی به امام صادق (علیه السّلام) داشته. امّا موثّق بودن و صحیح نبودن این روایت به خاطر غیاث بن إبراهيم نیست. بلکه به خاطر محمّد بن یحیی خَزّاز است.