درس خارج فقه استاد مرتضی ترابی

موضوع: كتاب الطهارة/أحكام المياه /ماء البئر

مرحوم سید می فرمایند:

المسألة 4: الكوز المملوّ من الماء النجس إذا غمس في الحوض يطهر، و لا يلزم صبّ‌ مائه و غسله. [1]

حوضی هست که آب آن پاک است و یک کوزه مملو از آب نجس را در آن فرو می برند، در اینجا این کوزه و آب درون آن پاک می شود، و برای پاک شدن نیاز نیست آبش را بریزند در حوض و آن را بشویند، بلکه کوزه با آبش پا می گردد.

البته نظر ایشان بیشتر به بیان حکم کوزه است، آب نجس درون آن با اتصال با آب حوض پاک می شود البته فرض جایی است که آب کوزه متغیر نیست و فقط متنجس است، همچنین کوزه هم پاک می شود و همین که در آب فرو رفت یکبار شستن آن صدق می کند لذا پاک می شود، و آب درون آنهم به آب حوض ملحق می شود و جزئی از آن محسوب می شود. عرض کردیم ایشان در اینجا چند نظر را اعمال می کنند:

1.امتزاج شرط نیست، یعنی نیاز نیست برای پاک شدن آب درون کوزه بگوییم باید با آب حوض ممتزج بشود کما اینکه بسیاری از فقها امتزاج را شرط می دانستند، ولی مرحوم سید امتزاج را شرط نمی دانند لذا در اینجا فرموده اند نیازی نیست آب کوزه را خالی کند در حوض، و به مجرد فرو بردن در آب کر پاک می شود بخلاف کسانی که امتزاج را شرط می دانستند اینها می گویند به صرف فرو بردن در حوض این آب متنجس پاک نمی شود.

2.نظر دوم ایشان این است که برای پاک شدن کوزه نیازی به تعدد غَسل نیست، درست است که در شستن کوزه دلیل داریم که باید سه بار شسته بشود ولی این دلیل مربوط به آب قلیل است و در آب معتصم یکبار شستن کافی است، روایتی هست که در آینده خواهیم خواند ولی الان هم می خوانیم، البته در آب قلیل هم اختلاف است و برخی قبول ندارند باید سه بار شستن تحقق پیدا کند، روایت موثقه عمار ساباطی است:

عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنِ الْكُوزِ وَ الْإِنَاءِ يَكُونُ قَذِراً كَيْفَ يُغْسَلُ وَ كَمْ مَرَّةً يُغْسَلُ قَالَ يُغْسَلُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ يُصَبُّ فِيهِ الْمَاءُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ مِنْهُ ثُمَّ يُصَبُّ فِيهِ مَاءٌ آخَرُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ ذَلِكَ الْمَاءُ ثُمَّ يُصَبُّ فِيهِ مَاءٌ آخَرُ فَيُحَرَّكُ فِيهِ ثُمَّ يُفْرَغُ مِنْهُ وَ قَدْ طَهُرَ إِلَى أَنْ قَالَ وَ قَالَ اغْسِلِ الْإِنَاءَ الَّذِي تُصِيبُ فِيهِ الْجُرَذَ مَيِّتاً سَبْعَ مَرَّاتٍ.[2]

از امام سوال شد درباره کوزه و ظرفی که نجس است چطور شسته شود و چند بار بشویند، فرمود باید سه بار بشویند، آب را درون آن می ریزند و بعد تکان می دهند و در آن حرکت می دهند و بعد خالی می کنند، و این کار را سه بار باید انجام داد تا پاک شود، این روایت درباره آب قلیل است ولی درباره معتصم کسی نگفته باید سه بار باشد حتی درباره آب قلیل هم در سه بار شستن اشکال شده و برخی به این روایت عمل نکرده اند. در بحث ما هم بحث در آب قلیل نیست بلکه در آب حوضی است که کر یا بیشتر از آن است لذا یکبار شستن در آن کافی است و یکبار شستن هم با یکبار فرو بردن در آن صدق می کند.

3.نظر سوم ایشان این است که در اینجاها غَسل حدوثی نیاز نیست، یعنی این ظرف باید خالی باشد و ما این را وارد آب معتصم بکنیم نه نیاز نیست، بلکه اگر بقایی هم باشد کافی است، زیرا آب درون آن نجس بود و وقتی با کر متصل شد پاک شد و به تبع آن درون کوزه هم پاک می شود، و همین کافی است. با این سه مبنا که مرحوم سید دارند، می شود حکم کرد به اینکه آب کوزه و خود کوزه پاک می شود.

4.البته یک چیز دیگری هم می توان در اینجا ذکر کرد و آن این است که انفصال غساله هم در اینجا نیاز نیست، ممکن است در چیزهایی که نیاز به عصر دارند بگوییم عصر نیاز است اما در جاهایی که شئ از چیزهایی نیست که نیاز به عصر داشته باشد عصر هم نیاز نیست.

مرحوم سید در مساله پنجم می فرمایند:

المسألة 5: الماء المتغيِّر إذا ألقي عليه الكرّ فزال تغيّره به يطهر، و لا حاجة إلى إلقاء كرّ آخر بعد زواله، لكن بشرط أن يبقى الكرّ الملقى على حاله من اتّصال أجزائه و عدم تغيّره، فلو تغيّر بعضه قبل زوال تغيّر النجس أو تفرّق بحيث لم يبقى مقدار الكرّ متّصلاً باقياً على حاله تنجّس و لم يكف في التطهير، و الأولى إزالة التغيير أوّلاً، ثمّ‌ إلقاء الكرّ أو وصله به.[3]

یک آبی است که با نجس متغیر شده است اگر القا کر بر آن کنند در صورتی که به واسطه القا کر بر آن، تغیرش زائل بشود پاک می شود، فرض در آب قلیلی است که نجس شده و تغیر پیدا کرده مثلا آثار خون هنوز در آن است، اگر آب کر را بر روی آن بریزند، در صورتی که تغیرش زائل بشود طاهر می شود، و دیگر نیازی نیست که بعد از زوال تغیر آن دوباره به یک کر دیگر متصل بشود، یعنی این کری که به آن متصل کردیم و بر روی آن ریختیم دوکار می کند، یکی اینکه تغیرش را از بین می برد و دیگری اینکه آن را طاهر می کند، هر دو کار را با هم انجام می دهد و نیاز نیست که بعد از زوال تغیر باز به کر دیگری متصل شود، لکن دوتا شرط ذکر می کنند:

1.کری که القا کرده اند همه اجزایش با هم متصل باشد یعنی اینطور نباشد که کر دو تکه بشود، یعنی آب قلیل این کر را دو تکه نکند، بعدا کم کم تغیرش از بین برود، اگر این باشد تغیرش پاک نمی شود، باید کر به عنوان متصل الاجزا بماند و تغیر را در این حالت از بین ببرد و الا اگر کر در صورتی که به نجس متصل بشود اجزایش از هم جداش مثلا دو تکه شود، در این صورت آب نجس با این اجزای جدا شده متصل می شود و آنها را نجس می کند زیرا وقتی دو تکه بشوند هر دو قلیل می شوند و با ملاقات با آن قلیل نجس می شوند، البته معمولا آب جدا نمی شود، زیرا قلیل در یک گوشه قرار می گیرد، ولی به هر حال اگر دو تکه بشود پاک کننده نخواهد بود.

2.شرط دوم این است که آب کر تغیر پیدا نکند، اگر آمدیم و آب کر دقیقا به مقدار کر بود و بیشتر نبود در اینجا وقتی که متصل به آب نجس کردیم یک مقدار از آب کر تغیر پیدا کرد، و بعد تغیر از بین رفت، در این فرض آب کر از کریت می افتد، زیرا فرض این است مقداری از آن تغیر پیدا کرده و از کریت خارج شده است و همان مقدار هم که دیگر کر نیست و قلیل است و با نجس ملاقات کرده و نجس شده است. پس شرط دوم این است که خود آب کر متغیر نشود که البته فرضش در جایی است که آب کر دقیقا به مقدار کر باشد و بیشتر نباشد، چرا که اگر بیشتر باشد متغیر نمی شود.

می فرماید اگر بعض این آب کر قبل از تغیر آب نجس تغیر پیدا کرد به طوری که در حال اتصال مقدار کر به حال خودش باقی نماند نجس می شود و کفایت در تطهیر هم نخواهد کرد. اولی این است که اول از آب نجس ازاله تغیر کنیم سپس کر را به آن متصل یا القا کنیم که این مشکل پیش نیاید.

مرحوم حکیم در ذیل این مساله میفرمایند[4] که آب کر بیشتر از کر باشد، چون اگر به اندازه کر باشد لا محاله یک مقدارش در زمات تماس با نجس متغیر می شود و از آب کر بودن خارج می شود لذا باید کر بیشتر از کر باشد یا باید جایی را فرض کنیم که تغیر آب نجس خیلی ضعیف است و در آب کر اثر نمی گذارد. مساله پنجم این است و مطلب دیگری ندارد.[5] الحمدلله رب العالمین.