درس خارج فقه استاد مرتضی ترابی

در روایت عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ هست این هم از وکلاء هست و توثیقش هم از باب وکالتش می باشد و مورد تایید ائمه بوده است . در کتاب رجال کشّی دارد که : محمد بن مسعود قال حدثنا محمد بن نصير قال حدثنا أحمد بن محمد بن عيسى قال كتب إليه علي بن الحسين بن عبد الله يسأله الدعاء في زيادة عمره حتى يرى ما يحب فكتب إليه في جوابه: تصير إلى رحمة الله خير لك فتوفي الرجل بالخزيمية.[3] : عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ (عبدالله) به امام ع نامه نوشت که دعا کنید که عمر من طولانی بشود تا به آن آروز هایم برسم ، امام ع هم در جواب این نامه نوشت که به رحمت خدا بری ، برای تو بهتر است و او در خزیمیه وفات کرد (ظاهراً در سفر از مکه وفات کرد). پس ایشان مورد تایید اهل بیت و ثقه هست.

بنابراین این روایت گرچه سهل بن زیاد درش هست ، ولی این حدیث معتبر است .

به روایت دیگری هم استدلال شده است که در خمس ، خمس نیست. 12607- 8- وَ عَنْهُ (علی بن ابراهیم ) عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا(روایت مرسله هست) عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ(امام کاظم) ع قَالَ: الْخُمُسُ مِنْ خَمْسَةِ أَشْيَاءَ مِنَ الْغَنَائِمِ وَ الْغَوْصِ وَ مِنَ الْكُنُوزِ وَ مِنَ الْمَعَادِنِ وَ الْمَلَّاحَةِ (نمک زار) يُؤْخَذُ مِنْ كُلِّ هَذِهِ الصُّنُوفِ الْخُمُسُ،........ وَ لَيْسَ فِي مَالِ الْخُمُسِ زَكَاةٌ. [4]

این روایت درست که در مورد این است که به خمس(یعنی مالی که به عنوان خمس گرفته است) زکات تعلق نمی گیرد ولی ما از باب تنقیح مناط ، می گوئیم که به حقوق شرعی ، حق شرعی دیگر متعلق نمی شود و هر جا مثلاً زکات (مالی را از باب زکات گرفته است) باشد خمس به آن تعلق نمی گیرد و خمس باشد ، زکات تعلق نمی گیرد یا زکات باشد دوباره زکات به آن تعلق نمی گیرد یا خمس باشد دوباره خمس به آن تعلق نمی گیرد یعنی با الغاء خصوصیت گفته شود که این روایت اگر چه در مورد این است که زکات به خمس تعلق نمی گیرد ولی این خصوصیتی ندارد و عرف می فهمد که به حقوق شرعی ، حق شرعی دوباره به آن تعلق نمی گیرد . پس در مال خمس، زکات نیست و خمس هم نیست .

1- این مطلب اشبه بالقیاس است . این روایت می فرماید که در خمس زکات نیست اما اینکه در خمس ، خمس نباشد که نمی فرماید ! ممکن است این ها خصوصیت داشته باشند و چرا الغاء خصوصیت می کنید؟ احتمال این که خصوصیت داشته باشد نمی توان تعدی کرد و الا قیاس می شود .

2- در خود این روایت، یک بیانی در ذیل دارد که آن روشن می کندکه این مطلب مستدل را نمی خواهد بگوید : این که در خمس ، زکات نیست به خاطر این است که دیگر مستحقی پیدا نمی شود ، زکات نیست نه اینکه مستحقی پیدا می شود و نیست . ذیل روایت این است که : لِأَنَّ فُقَرَاءَ النَّاسِ جَعَلَ أَرْزَاقَهُمْ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ عَلَى ثَمَانِيَةِ أَسْهُمٍ (8 سهم که مصارف زکات است که یکی از آن ها فقراء هستند)، فَلَمْ يَبْقَ مِنْهُمْ أَحَدٌ وَ جَعَلَ لِلْفُقَرَاءِ قَرَابَةِ الرَّسُولِ ص نِصْفَ الْخُمُسِ فَأَغْنَاهُمْ بِهِ عَنْ صَدَقَاتِ النَّاسِ وَ صَدَقَاتِ النَّبِيِّ ص وَ وَلِيِّ الْأَمْرِ، فَلَمْ يَبْقَ فَقِيرٌ مِنْ فُقَرَاءِ النَّاسِ وَ لَمْ يَبْقَ فَقِيرٌ مِنْ فُقَرَاءِ قَرَابَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص- إِلَّا وَ قَدِ اسْتَغْنَى فَلَا فَقِيرَ وَ لِذَلِكَ لَمْ يَكُنْ عَلَى مَالِ النَّبِيِّ وَ الْوَلِيِّ زَكَاةٌ لِأَنَّهُ لَمْ يَبْقَ فَقِيرٌ مُحْتَاجٌ وَ لَكِنْ عَلَيْهِمْ أَشْيَاءُ تَنُوبُهُمْ مِنْ وُجُوهٍ وَ لَهُمْ مِنْ تِلْكَ الْوُجُوهِ كَمَا عَلَيْهِمْ.[5]

پس اینکه می گوید در مال خمس ، زکات نیست ، برای این است که آنهایی که زکات میگیرند ، خداوند آنها را از راه دیگر غنی کرده است و نیازی ندارند که از راه خمس هم تامین بشوند .و به همین جهت هست که بر مال نبی و ولی ، زکات تعلق نمی گیرد .

تتمه مسئله عروه : نعم لو نمت في ملكه ففي نمائها يجب كسائر النماءات . [6]

اگر این شخصی که خمس گرفته است ، نماء داشته باشد مثلاً گوسفندی به عنوان خمس گرفته است و آن زاد و ولد کرده است ، در آن نماء خمس خواهد بود چون ربح و فائده صدق میکند و آن نماء خمس هست نه خود خمس . ولذا چون ادله صدق می کند ، ادله وجوب خمس شاملش می شود مخصوصاً اگر برای تجارت نگه دارد . اگر برای تجارت نگه بدارد ، کسب هم صدق می کند . اگر برای تجارت هم نباشد ، نماءی اگر پیدا کرد ، باز فائده صدق می کند و خمس واجب می شود . اما بر خود خمس ، خمسی تعلق نمی گیرد بخاطر همان روایت علی بن حسین عبد ربه که از امام رضا ع نقل شده است .

استاد :پس نظر ما ، همان نظر صاحب عروه شد که اگر شخصی خمسی دریافت کرد ، و اضافه ماند ، خمسی ندارد.