درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی
99/09/29
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الحج/الطواف /اگر مقداری از طواف شرائط رعایت نشود-اگر در هنگام طواف اختیار از دست بدهد-سرعت در طواف
مسألة 9: لو طاف على خلاف المتعارف في بعض أجزاء شوطه مثلا- كما لو صار بواسطة المزاحمة وجهه إلى الكعبة أو خلفه إليها أو طاف على خلفه على عكس المتعارف- يجب جبرانه. و لا يجوز الاكتفاء به.
روشن است که برای حکم به صحت در عبادات لازم است مأتی‌به با مأمور‌به مطابقت نماید بنابراین اگر بخشی از طواف، به نحوی اتیان شود که با مأمور‌به مطابق نباشد باید همان قسمت را اعاده نماید منتهی لازم است دو نکته را در این رابطه مورد توجه قرار دهیم:
1ــ اگر بعضی از اجزاء نماز بر خلاف مأمور‌به انجام داده شود همه نماز (حتی اجزائی که به نحو صحیح انجام داده‌اند) باطل می‌شود بخلاف طواف؛ زیرا مقتضای ادله وارده در نماز همین است یعنی ادله در خصوص نماز چنین دلالتی دارند.
2ــ مراد از لفظ "وجه" در این موارد، عضو خاص نیست بلکه در مقابل خَلف بوده و به معنای قسمت جلوی بدن است، بنابراین مراد از بطلان طواف در صورتی که وجه طواف کننده به سوی کعبه قرار می‌گیرد، این است که کعبه از سمت چپ طائف خارج شود وگرنه اگر کعبه در سمت چپ باشد و فقط صورتش به سمت کعبه قرار گیرد حکم به بطلان طواف نمی‌شود.
مسألة 10: لو سلب بواسطة الازدحام الاختيار منه في طوافه فطاف و لو على اليسار بلا اختيار وجب جبرانهو إتيانه باختيار، و لا يجوز الاكتفاء بما فعل.[1]
از آنجا که طواف از امور تعبدی است یعنی از امور قربی است که مشروط به اختیاری بودن همه اجزاء آن است، بنابراین اگر بدون اختیار انجام داده شود مأمور‌به محسوب نمی‌شود و مجزی نخواهد بود.
در صورتی که جزء مختصری از طواف به جهت ازدحام، بدون اختیار صادر شود ظاهرا معفوٌعنه است و لطمه‌ای به صحت طواف وارد نمی‌کند؛ زیرا ازدحام در عصر ائمه علیهم السلام نیز بوده و اگر چنین چیزی موجب لطمه می‌شد حتما از سوی آن حضرت تذکر داده می‌شد، عدم اضرار مخالفت اندک از عبارات فقهاء نیز استفاده می‌شود همانگونه صاحب مدارک ره در غیر این مقام فرموده است:
ولو إستقبله بوجهه أو استدبره أو جعله علی یمینه ولو فی خطوة منه لم یجزئه و وجب علیه الاعادة، و لا یقدح فی جعله علی الیسار، الانحراف الیسیر الی جهة الیمین قطعاً.[2]
صاحب جواهر ره نیز به تبع ایشان فرموده است: نعم، لایقدح فی جعله علی الیسار الانحراف الی جهة الیمین قطعاً.
مسألة 11 يصح الطواف بأيّ نحو من السرعة و البطء ماشيا و راكبا لكن الأولى المشي اقتصادا.با توجه به اینکه ملاک در حرکت طوافی، این است که استناد حرکت به شخص طواف کننده باشد و در تمام موارد مذکور (تند، کند، سواره وپیاده در صورتی که حرکت در اختیار طائف باشد) چنین استنادی موجود است ــ ونیز روایاتی که در این زمینه وارد شده‌اند از قبیل:
1ــ مرسله حماد بن عیسی:
ح1: محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن حماد بن عيسى، عمن أخبره، عن العبد الصالح عليه السلام قال: دخلت عليه يوما و أنا أريد أن أسأله عن مسائل كثيرة فلما رأيته عظم علي كلامه، فقلت له: ناولني يدك أو رجلك اقبلها فناولني يده فقبلتها، فذكرت قول رسول الله صلى الله عليه وآله فدمعت عيناي، فلما رآني مطاطيا رأسي قال:
قال رسول الله صلى الله عليه وآله: ما من طائف يطوف بهذا البيت حين تزول الشمس حاسرا عن رأسه حافيا يقارب بين خطاه و يغض بصره ويستلم الحجر في كل طواف من غير أن يؤذي أحدا و لا يقطع ذكر الله عن لسانه إلا كتب الله له بكل خطوة سبعين ألف حسنة، و محى عنه سبعين ألف سيئة، و رفع له سبعين ألف درجة و اعتق عنه سبعين ألف رقبة، ثمن كل رقبة عشرة آلاف درهم، و شفع في سبعين من أهل بيته، و قضيت له سبعون ألف حاجة إن شاء فعاجله، و إن شاء فأجله.
و رواه الصدوق مرسلا نحوه إلا أنه قال: حتى تزول الشمس. أقول: و يأتي ما يدل على ذلك.[3]
2ــ روایة عبدالرحمن بن سیّابة:
محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن البرقي، عن عبد الرحمن بن سيابة قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الطواف فقلت أسرع و أكثر أو أبطئ؟ قال: مشى بين مشيين. و رواه الشيخ باسناده عن محمد بن يعقوب مثله.[4]
3ــ صحیحه سعید أعرج:
جلسه44جلسه44ح1: محمد بن علي بن الحسين باسناده عن سعيد الأعرج أنه سأل أبا عبد الله عليه السلام عن المسرع و المبطئ في الطواف، فقال: كل واسع ما لم يؤذ أحدا.[5]
