درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الطواف /داخل بودن حجر اسماعیل در طواف

الرابع- إدخال حجر إسماعيل عليه السلام في الطواف، فيطوف خارجه عند الطواف حول البيت.[1]

چهارمین جزء واجب از واجبات طواف، داخل نمودن حجر اسماعیل علیه السلام در طواف است یعنی در حال طواف از بیرون حجر اسماعیل علیه السلام حرکت کند.

در بیان جایگاه این فرع در فرمایشات فقهاء کافی است عبارات برخی از آنها را نقل کنیم:

شیخ ره در کتاب خلاف می‌فرماید:

الطواف یجب أن یکون حول البیت و الحجر معا، فإن سلک الحجر لم یعتد به و به قال الشافعی و قال ابوحنیفة: اذا سلک الحجر أجزئه.[2]

محقق ره در شرائع می‌فرماید:

... و إن یدخل الحجر فی الطواف.[3]

و صاحب مدارک ره می‌فرماید:

هذا الحکم مجمع علیه بین الاصحاب ایضا.[4]

صاحب جواهر ره نیز پس از قول محقق ره می‌فرماید: بلا خلاف أجده.[5]

روایاتی که از اختصاص در شوط، منع کرده‌اند بر لزوم إدخال حجر اسماعیل علیه السلام در طواف دلالت می‌کنند و از این جمله است روایاتی مانند:

1ــ صحیحه حلبی از امام صادق علیه السلام

(17940) ح1: محمد بن الحسن باسناده عن موسى بن القاسم، عن صفوان وابن أبي عمير، عن ابن مسكان، عن الحلبي، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: قلت: رجل طاف بالبيت فاختصر شوطا واحدا في الحجر، قال: يعيد ذلك الشوط.

و رواه الصدوق بإسناده عن ابن مسكان مثله إلا أنه قال: يعيد الطواف الواحد. و رواه ابن إدريس في (آخر السرائر) نقلا من كتاب نوادر البزنطي عن الحلبي مثل رواية الصدوق.[6]

2ــ صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

ح3: وعنه، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: من اختصر في الحجر الطواف فليعد طوافه من الحجر الأسود إلى الحجر الأسود.

محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن معاوية بن عمار مثله.[7]

از آنچه گذشت روشن می‌شود که: واجب است طواف از خارج حجر اسماعیل علیه السلام انجام داده شود بنابراین اگر طواف کننده خود را از داخل آن و یا بر روی دیوار آن انجام دهد باید اعاده نماید وگرنه طوافش باطل خواهد بود (خواه حجر اسماعیل علیه السلام، جزء بیت به حساب آید یا نه)

لذا صاحب مدارک ره در این رابطه می‌فرماید:

واعلم أنّ وجوب إدخال الحجر فی الطواف لایستلزم کونه من البیت، بل الأصح أنه لیس منه، کما یدل علیه صحیح معاویة بن عمار: قال: سألت اباعبدلله علیه السلام عن الحجر، أمن البیت هو أو فیه شئ من البیت؟ قال: و لا قلامةُ ظفر، و لکنّ اسماعیل دَفن أمّه فیه فکره أن یوطّأ، فحجر علیه حجراً، و فیه قبور الانبیاء.[8]

و علامه ره در تذکره از شافعی نقل فرموده است که : أنَ الذی هو من البیت من الحجر قدر ستة أذرع تفصل بالبیت، لأن عائشة قالت: نذرتُ أن أُصلی رکعتین فی البیت، فقال النبی صلی الله علیه وآله:

" صلِّ فی الحجر، فإنّ ستة أذرع منه من البیت." [9]

از آنچه گفته شد استفاده می‌شود که علمای امامیه بر دو مطلب اتفاق نظر دارند:

1ــ وجوب إدخال الحجر فی الطواف

2ــ عدم کون الحجر من البیت

اما چون دلیل خاص بر ادخال حجر اسماعیل علیه السلام در طواف وجود دارد، لذا آن را ملازم با جزء بیت بودن حجر اسماعیل علیه السلام نمی‌دانیم.