درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی
99/10/15
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الحج/الطواف /مساله 13: یضیق محل الطواف خلف حجر اسماعیل
مسألة 13 يضيق محل الطواف خلف حجر إسماعيل بمقداره و قالوا بقي هناك ستة أذرع و نصف تقريبا، فيجب أن لا يتجاوز هذا الحد و لو تخلف أعاد هذا الجزء في الحدّ.
مطاف، عبارت از حد فاصل بین کعبه و مقام ابراهیم علیه السلام است که حدود بیست و شش و نیم ذراع (حدود12متر) است وطائف در شرائط عادی و در غیر حال ضرورت نباید از این محدوده در نواحی چهارگانه کعبه خارج شود.
مبدأ این فاصله در سه ضلع کعبه (غیر از ضلعی که حجر اسماعیل علیه السلام در آن واقع شده است) به اتفاق همه علماء از دیوار کعبه است.
اما مبدأ فاصله در ضلعی که حجر اسماعیل علیه السلام در آن واقع است (بین رکن عراقی و رکن شامی) مورد اختلاف واقع شده به طوری که از نظر مشهور فقهای شیعه در این ضلع نیز از دیوار کعبه محاسبه می‌شود ولی جمعی از متقدمین و معاصرین، فاصله را در این ضلع بین دیوار حجر اسماعیل علیه السلام تا 12متر می‌دانند.
بنابر قول مشهور: مقدار مسافت برای طواف در پشت حجر اسماعیل علیه السلام حدود 3متر خواهد بود که در غالب ازمنه موجب حرجی شدن طواف در این بخش می‌شود.
اما بنابر قول دیگر چون مبدأ مسافت، دیوار حجر در نظر گرفته می‌شود مطاف دارای همان وسعتی می‌شود که در بقیه اضلاع بود و حرجی بودن در اغلب زمانها زائل می‌شود.
در رابطه با مبنای مشهور که مبدأ مسافت را در این ضلع نیز، دیوار کعبه می‌دانند نیازی به نقل کلمات نیست لذا به مرورِ برخی از کلمات فقهائی که بر خلاف مشهور قائل شده‌اند اکتفا می‌کنیم و به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
1ـ شهیدثانی ره در شرح لمعه فرموده است:
و تحتسب المسافة من جهة الحجر من خارجه و إن جعلناه خارجا من البیت.[1]
2ـ ایشان در مسالک می‌فرماید:
و تجب مراعاة هذه النسبة من جمیع الجهات، فلو خرج عنها ولو قلیلا بطل، و من جهة الحجر تحتسب المسافة من خارجه بأن ینزل منزلة البیت و إن قلنا بخروجه عنه. ایشان در ادامه مردد شده و می‌فرماید: مع احتمال احتسابه (الحجر) منها علی القول بخروجه و إن لم یجز سلوکه.[2]
3ـ صاحب مدارک ره می‌فرماید:
و قد قطع الاصحاب بأنه یجب مراعاة قدر ما بین البیت والمقام من جمیع الجهات، و فی روایة محمد بن مسلم دلالةٌ علیه و تحتسب المسافة من جهة الحجر من خارجه و إن کان خارجا من البیت؛ لوجوب إدخاله فی الطواف، فلایکون محسوبا من المسافة.[3]
4ـ محقق سبزواری در این زمینه می‌فرماید:
و قد ذکر جماعة من المتأخرین أنه یحتسب المسافة من جهة الحجر من خارجه، و منهم مَن قال: و إن کان خارجا من البیت، و منهم مَن علله بوجوب إدخاله فی الطواف فلایکون محسوبا من المسافة.[4]
5ـ صاحب جواهر ره می‌فرماید:
نعم، لا اشکال فی احتساب المسافة من جهة الحجر من خارجه، بناءا علی أنه من البیت، بل فی المدارک و غیرها، و إن قلنا بخروجه عنه، لوجوب إدخاله فی الطواف فلایکون محسوبا من المسافة.[5]
ایشان در ادامه چنین مطلبی را مورد اشکال قرار داده و آن را بر خلاف ظاهر صحیحه محمد بن مسلم می‌داند زیرا در بخشی از روایت وارد شده است که:
والحدّ قبل الیوم والیوم واحد قدر ما بین المقام و بین البیت من نواحی البیت کلّها. [6]
