درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الطواف /ششمین واجب از واجبات طواف(وجوب خروج همه اجزاء بدن طائف از بیت)

السادس- الخروج عن حائط البيت و أساسه، فلو مشى عليهما لم يُجزَ و يجب جبرانه‌.[1]

ششمین واجب از واجبات طواف، خروج همه اجزاء بدن طائف از بیت است و اولین فرع در این مسأله، عدم جواز مشی بر دیوار کعبه و نیز اساس آن (شاذروان) است که بنابر مشهور، برآمدگی کوتاهی است که دیوار کعبه را از بیرون احاطه کرده است.

این برآمدگی که امروزه از سنگ سفید است، باقیمانده یا نشانه محل دیوار قبلی خانه خداست که پس از بازسازی کعبه در زمان قریش بیرون از خانه واقع شد و لذا از محیط داخلی کعبه کاست.

ارتفاع آن در سمت شمال پنجاه (50) و عرض آن سی ونه (39) سانتیمتر است، در غرب، ارتفاع آن 28 و عرض آن 80 سانتی‌متر است، در جنوب، ارتفاع آن 24 و عرض آن 87 سانتی‌متر و در شرق، ارتفاع آن 22 و عرض آن 66 سانتی‌متر است.[2]

مرحوم طُریحی در ضبط این لفظ در ماده "شذذ" می‌فرماید:

الشاذَروان، بفتح الذال من جدار البیت الحرام، و هو الذی ترک من عرض الاساس خارجا .[3]

محقق ره در رابطه با این فرع می‌فرماید:

ولو مشی علی اساس البیت أو حائط الحِجر لم یَجُزه، والمراد من اساس البیت هو الشاذروان.[4]

و علامه ره می‌فرماید:

و یجب أن یکون بجمیع بدنه خارجا من البیت، فلا یجوز أن یمشی علی شاذروان البیت، لأنه من البیت، والطواف المأمور‌به هو الطواف بالبیت، قال الله تعالی: " ولیَطّوّفوا بالبیت العتیق" [5] و إنما یکون طوافا به لو کان خارجا عنه، و الا طائفا فیه.[6]

روشن شد که وجه عدم جواز طواف بر روی پایه کعبه که مراد از آن، شاذروان است این است که همانگونه که علامه ره نیز فرمودند:

شاذروان جزو کعبه است، خداوند امر کرده که "به خانه" طواف کنید نه "در خانه" در حالی که طواف بر روی دیوار و یا شاذروان، مانند آن است که طواف، "فی البیت" باشد نه "بالبیت" لذا اگر در حال طواف بر روی آنها مشی کند کفایت نمی‌کند و همان بخش را باید اعاعده نماید ولی دلیل بر اعاده همه آن شوط وجود ندارد.

كما لو مشى على جدران الحجر وجب الجبران و إعادة ذاك الجزء.[7]

فرع دوم: عدم إجزاء مشی بر دیوار حجراسماعیل علیه السلام است و هرگاه چنین کند لازم است همان بخش را اعاده نماید؛ زیرا همانگونه که گفتیم إدخال حجر اسماعیل (ع) در طواف، واجب است (خواه آن را جزء بیت بدانیم یا نه) لذا در صورتی که روی دیوار حجر، مشی نماید ادخال آن در طواف صدق نمی‌کند و جبران آن مقدار لازم است و چون دلیلی بر وجوب اعاده تمام شوط نداریم، اعاده همه شوط را واجب نمی‌دانیم.

و لا بأس بوضع اليد على الجدار عند الشاذروان، و الأولى تركه.[8]

فرع سوم: در موردجواز یا عدم گذاشتن دست بر دیوار بیت در حال طواف است.

هرچند حضرت امم راحل عظیم الشأن ره گذاشتن دست طائف بر دیوار بیت را جائز شمرده و ترک آن را اولَی دانسته است ولی به نظر ما چنین مطلبی مواجه با اشکال خواهد شد؛ زیرا لازمه‌اش حرکت در حالی که دست از فضای بالای شاذروان عبور کرده و روی کعبه گذاشته شده، این است که قسمتی از بدن (دست) در بیت واقع شود و شرطی برای طواف، لازم است (خروج تمام بدن از بیت در حال طواف) محقق نشود که لازم است بخشی از شوط که به این صورت انجام داده شده است اعاده شود، مگر اینکه گفته شود: وقتی مُعظَم بدن خارج از بیت است (و فقط دست داخل در آن شده) طواف بالبیت صدق می‌کند که چنین احتمالی بعید نیست.

حکم گذاشتن دست روی دیوار حجراسماعیل (ع) در حال طواف، همانند گذاشتن دست روی دیوار کعبه است.