درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الطواف /المسألة 24: كثير الشك في عدد الأشواط لا يعتنى بشكه‌، و الأحوط استنابة شخص وثيق لحفظ الأشواط

المسألة 24: كثير الشك في عدد الأشواط لا يعتنى بشكه‌، و الأحوط استنابة شخص وثيق لحفظ الأشواط.[1]

در این مسئله، دو فرع مطرح شده است:

1ــــــ کثیر الشک در اعداد اشواط به شک خود اعتنا نمی‌کند.

لازم به ذکر است که عنوان "شک" در دو باب نماز و طواف، موضوع حکم قرار گرفته است. مثلا شک در نماز اگر در دو رکعت اول باشد موجب بطلان نماز است و نیز شک در نماز صبح و جمعه و مغرب، وجوب اعاده است وشک بین 2و3 اگر بعد از اکمال سجدتین باشد بنابر سه گذاشته می‌شود و... .

همانگونه که شک در طواف نیز دارای احکامی است مثل اینکه به شک بعد از انصراف، مطلقا (خواه در زیاده و خواه در نقصان) اعتنا نمی‌شود و شک قبل از انصراف از طواف:

. اگر فقط در زیاده باشد حکم به صحت طواف می‌شود.

.. اگر دائر بین زیاده و نقیصه باشد حکم به بطلان طواف می‌شود.

نظر استاد

... اگر فقط در نقیصه باشد به نظر مشهور حکم به بطلان می‌شود ولی به نظر ما بین اعاده و بناگذاری بر یقین، مخیر است.

حال بحث این است که احکام مربوط به شک برای مطلق شاک (عادی ـــــ کثیر الشک) ثابت است یا فقط به شاک عادی انصراف دارند و مکلف کثیر الشک بر اتیان مشکوک بناگذاری می‌کند؟

در مورد مشکوک مربوط به نماز روایاتی وارد شده است و بر اختصاص احکام شک به شک عادی دلالت می‌کنند و اینکه کثیر الشک در نماز به شک خود اعتنا نمی‌کند مثل صحیحه محمد بن مسلم از امام باقر علیه‌السلام:[2]

ح1: محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن محمد بن الحسين، عن صفوان، عن العلاء عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر عليه السلام قال: إذا كثر عليك السهو فامض على صلاتك فإنه يوشك أن يدعك إنما هو من الشيطان.

و صحیحه دیگری از زراره و ابی بصیر:[3]

ح2: و عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، و عن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان جميعا، عن حماد بن عيسى، عن حريز، عن زرارة و أبي بصير جميعا قالا: قلنا له: الرجل يشك كثيرا في صلاته حتى لا يدري كم صلى و لا ما بقي عليه، قال: يعيد قلنا: فإنه يكثر عليه ذلك كلما أعاد شك، قال: يمضي في شكه، ثم قال: لا تعودوا الخبيث من أنفسكم نقض الصلاة فتطمعوه، فان الشيطان خبيث معتاد لما عود فليمض أحدكم في الوهم و لا يكثرن نقض الصلاة، فإنه إذا فعل ذلك مرات لم يعد إليه الشك قال: زرارة: ثم قال: إنما يريد الخبيث أن يطاع، فإذا عصي لم يعد إلى أحدكم.

البته مستفاد از این روایات که در وسائل الشیعة نقل شده‌اند این است که در هر بابی که برای شک احکامی ذکر می‌شود به شک عادی ارتباط دارند و توجه به شکوکی که خارج از عادتند خواسته شیطان است و عدم توجه به چنین شکوکی، نافرمانی شیطان به حساب می‌آید، فلذا لازم است که کثیر الشک به شک خود اعتنا نکند بدون اینکه بین شکوک نماز و غیر نماز تفاوتی وجود داشته باشد.

والاحوط استنابة شخص وثیق لحفظ الاشواط[4]

حضرت امام خمینی ره حکم به احتیاط وجوبی استنابه شخص مورد اعتماد برای حفظ اعداد اشواط نموده‌اند همانگونه که برخی از فقهاء نیز به این مطلب اشاره فرموده‌اند مثل محقق ره که فرموده است:[5]

لا بأس أن یعوّل الرجل علی غیره فی تعداد الطواف، لأنّه کالإمارة.

و علامه ره در تذکره فرموده است:[6]

و یجوز التعویل علی غیره فی عدد الطواف کاصلوة، لأنّ سعید الأعرج سأل الصادق علیه‌السلام عن الطواف أیکتفی الرجل بإحصاء صاحبه؟ قال علیه‌السلام: نعم

البته روایاتی نیز بر جواز اعتماد بر حفظ اشواط توسط شخص دیگر دلالت دارند:

1ـــــ حدیثی که شیخ ره و ابن بابویه به طریق صحیح از سعید الاعرج روایت کرده‌اند:[7]

ح1: محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن علي بن النعمان، عن سعيد الأعرج قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الطواف أيكتفي الرجل باحصاء صاحبه؟ فقال: نعم.

هر چند سعید الاعرج توثیق نشده است ولی صفوان به سند صحیح در کافی از او نقل حدیث نموده است.