درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الطواف /ادامه مساله 24

2ـــــ روایتی که صدوق ره به سند خود از امام صادق علیه‌السلام نقل نموده است:[1]

ح3: محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن ابن مسكان، عن الهذيل، عن أبي عبد الله عليه السلام في الرجل يتكل على عدد صاحبه في الطواف أيجزيه عنها و عن الصبي؟ فقال: نعم، ألا ترى أنك تأتم بالامام إذا صليت خلفه فهو مثله.

البته هذیل بن صدقة الاسدی الطّحان توثیق نشده است ولی چون عبداله بن مسکان که از مشایخ الثقات به حساب می‌آید از وی نقل حدیث کرده است که برای اعتماد به او کفایت می‌کند.

و با توجه به اینکه امام علیه‌السلام اعتماد به شخص در حفظ تعداد اشواط را به امام جماعتی که مورد اقتدا قرار داده شود تشبیه فرموده است معلوم می‌شود که چنین کسی باید از افراد مورد اعتماد باشد همانگونه که صاحب مدارک ره نیز فرموده است:[2]

"یشترط فيه البلوغ و العقل إذا لا اعتداد بخبر الصبي والمجنون" و در ادامه فرموده است: "و لا يبعد اعتبار عدالته للأمر بالتثبّت عند خبر الفاسق".

به نظر می‌رسد که اطمینان (علم عرفی) اگر حاصل شد کفایت می‌کند.

و الظن في عدد الأشواط في حكم الشك[3] .

در این فرع درصدد بررسی اعتبار یا عدم ظن در عدد اشواط طواف هستیم.

اصل اولی این است که ظن در مقام امتثال حجیتی ندارد و همانگونه که در مباحث اصولی بطور مستوفی تحقیق کرده‌ایم شک در حجیت ظن مساوق با قطع به عدم حجیت آن است، هر چند در مورد ظنون خاصه به جهت وجود دلیل، حجیت ظن را قبول داریم.

از جمله مواردی که دلیل بر حجیت ظن وجود دارد ظن در عدد رکعات نماز است مثل روایتی که عبد الرحمن بن سیّابه و ابی العباس جمیعا از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده‌اند:[4]

ح1: محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد عن فضالة بن أيوب، عن أبان، عن عبد الرحمن بن سيابة، و أبي العباس جميعا عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا لم تدر ثلاثا صليت أو أربعا و وقع رأيك على الثلاث فابن على الثلاث، و إن وقع رأيك على الأربع فابن على الأربع فسلم و انصرف و إن اعتدل وهمك فانصرف و صلّ ركعتين و أنت جال

البته ممکن است حجیت ظن در افعال نماز را نیز همانند حجیت ظن در رکعات بپذیریم ولی در مورد ظن در باب طواف دلیلی نداریم.

از آنچه گفتیم به این نتیجه می‌رسیم که چون دلیلی بر حجیت ظن در باب طواف نداریم، فلذا ظن در عدد اشواط در حکم شک خواهد بود. بلکه می‌توان با توجه به روایاتی که بر لزوم حفظ اعداد اشواط دلالت می‌کنند مثل معتبره ابی بصیر:[5]

ح11: و عنه، عن أبيه، عن إسماعيل بن مرار، عن يونس، عن سماعة بن مهران، عن أبي بصير قال: قلت له: رجل طاف بالبيت طواف الفريضة فلم يدر ستة طاف أم سبعة أم ثمانية، قال: يعيد طوافه حتى يحفظ الحديث.

و نیز روایاتی که بر تحقیق در اعداد اشواط طواف دلالت می‌کنند مثل صحیحه ابوبصیر از امام صادق علیه‌السلام:[6]

ح1: محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد عن النضر بن سويد، عن يحيى الحلبي، عن هارون بن خارجة، عن أبي بصير قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل طاف بالبيت ثمانية أشواط المفروض، قال: يعيد حتى يثبته.

حکم به اعتبار علم به اشواط طواف صادر نمود.

نتیجه: فرمایش حضرت امام خمینی ره مبنی بر عدم اعتبار ظن در اعداد اشواط طواف و در حکم شک بودن ظن در این رابطه از متانت لازم برخوردار است و ظن در عدد اشواط همان احکام شک را دارد.