درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الطواف /المسألة25: لو علم في حال السعي عدم الإتيان بالطواف قطع و أتى به ثم أعاد السعي

المسألة25: لو علم في حال السعي عدم الإتيان بالطواف قطع و أتى به ثم أعاد السعي‌.[1]

حضرت امام خمینی ره سه فرع را در این مسئله مطرح فرموده است:

1ـــــ لو علم فی حال السعی عدم الاتیان بالطواف

2ـــــ لو علم فی حال السعی نقصان طوافه و قد طاف اربعة اشواط

3ـــــ لو علم فی حال السعی نقصان طوافه و قد طاف اقل من اربعة اشواط

فرع اول: در حال سعی، علم به عدم اتیان طواف داشته باشد

در این صورت سعی را قطع کرده و طواف را انجام می‌دهد و سپس سعی را اعاده می‌کند و به مقداری که قبلا انجام داده بود اعتنا نمی‌کند، دلیل این حکم، صحیحه منصور بن حازم از امام صادق علیه‌السلام است:[2]

ح1: محمد بن الحسن باسناده عن موسى بن القاسم، عن محمد، عن سيف بن عميرة عن منصور بن حازم قال سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل بدأ بالسعي بين الصفا و المروة قال: يرجع فيطوف بالبيت، ثم يستأنف السعي، قلت: إن ذلك قد فاته، قال: عليه دم، ألا ترى أنك إذا غسلت شمالك قبل يمينك كان عليك أن يعتد " تعيد ظ " على شمالك.

البته شیخ حر عاملی ره این صحیحه را در کتاب وسائل به صورت دو روایت ذکر کرده است ولی با وجود اختلاف در تعبیر و اشتمال و عدم اشتمال بر سوال دوم، روشن است که اینها متحدند و یک روایت محسوب می‌شوند.

این حدیث از صورت علم انصراف دارد و دو صورت جهل ونسیان را (خواه تذکر در اثناء سعی باشد یا پس از فراغت از آن) شامل است.

در اینجا به موثقه اسحاق بن عمار از امام صادق علیه‌السلام که در حکم صحیحه است نیز می‌توان استدلال نمود:[3]

ح3: و عن أبي علي الأشعري، عن محمد بن عبد الجبار، عن صفوان بن يحيى عن إسحاق بن عمار قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: رجل طاف بالكعبة ثم خرج فطاف بين الصفا و المروة، فبينما هو يطوف إذ ذكر أنه قد ترك من طوافه بالبيت قال: يرجع إلى البيت فيتم طوافه، ثم يرجع إلى الصفا و المروة فيتم ما بقي، قلت: فإنه بدأ بالصفا و المروة قبل أن يبدأ بالبيت، فقال: يأتي البيت فيطوف به ثم يستأنف طوافه بين الصفا و المروة، قلت: فما فرق بين هذين؟ قال: لان هذا قد دخل في شئ من الطواف، و هذا لم يدخل في شئ منه.

همانگونه که عده‌ای از علماء مثل صاحب ریاض ره به آن استدلال نموده‌اند،[4] منتهی روشن است که مورد آن حدیث، التفات به نقصان طواف است نه به عدم اتیان طواف، و در فرع دوم به آن خواهیم پرداخت و کیفیت استدلال به آن بهره‌گیری از مفهوم اولویت است، با توجه به جوابی که از سوال وارد در فراز دوم داده شده است می‌توان استفاده نمود؛ زیرا امام علیه‌السلام تفصیل داده‌ و حکم به استیناف سعی در صورت دخول در سعی قبل از دخول در طواف نموده‌اند ولی در صورتی که پس از انجام مقداری از طواف داخل سعی شود فرموده‌اند:

"یرجع الی البیت فیتم طوافه ثم یرجع الی الصفا و المروة فیتم ما بقی".