درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الطواف /فرع دوم و سوم از مساله 25

فرع دوم و سوم: و لو علم نقصان طوافه قطع و أتم ما نقص، و رجع و أتم ما بقي من السعي و صح، لكن الأحوط فيها الإتمام و الإعادة لو طاف أقل من أربعة أشواط، و كذا لو سعى أقل منها فتذكر[1] .

در صورتی که در حال سعی، علم به نقصان طواف پیدا کند سه قول در این زمینه وجود دارد:

1ــــ فرق بین تجاوز طواف از نصف و عدم تجاوز از نصف و قول به رجوع و اتمام در فرض اول و سپس اتمام سعی و قول به استیناف طواف و اتمام سعی در فرض دوم.

این قول را شیخ ره و محقق ره و علامه ره در بعضی از کتابهایشان اختیار نموده‌اند که به بخشی از کلماتشان اشاره می‌کنیم.

شیخ ره در مبسوط فرموده است:[2]

و مَن ذکر أنّه نقص شیئا من الطواف فی حال السعی قطع السعی و رجع، فإن کان طاف اکثر من النصف تمم و رجع فتمم السعی و إن کان اقلّ من النصف أعاد الطواف ثم إستأنف السعی.

محقق ره در شرائع می‌فرماید:[3]

لو دخل فی السعی فذکر أنّه لم یُتِمَّ طوافه رجع فأتمّ طوافه إن کان تجاوز النصف و تمم السعی.

مفهوم چنین فرمایشی این است که در صورتی که التفات به نقصان طواف، قبل از تجاوز به نصف باشد طواف و سعی را استیناف می‌کند و از اینجاست که صاحب جواهر ره پس از این فرمایش محقق ره می‌فرماید:[4]

و إن لم یکن قد تجاوز النصف إستأنف الطواف ثم إستأنف السعی.

و علامه ره در قواعد می‌فرماید:[5]

و لو شرع فی السعی فذکر نقصان الطواف رجع الیه فأتمّه مع تجاوز النصف ثم أتم السعی و لو لم یتجاوز إستأنف الطواف ثم إستأنف السعی.

2ـــــ قول دوم: إتمام طواف و سعی مطلقا (خواه علم به نقصان طواف قبل از تجاوز از نصف باشد یا بعد از آن)

این فتوی را شیخ ره در نهایه و علامه ره در منتهی اختیار نموده‌اند و حضرت امام خمینی ره نیز در متن تحریر این فتوی را اختیار نموده است هر چند بعدا قائل به احتیاط شده است.

شیخ ره در نهایه می‌فرماید:[6]

فإن ذکر أنّه لم یکن أتمّ طوافه و قد سعی بعض السعی قطع السعی و عاد فتمم طوافه ثم تمم السعی.

و علامه ره در منتهی می‌فرماید:[7]

و لو طاف بعض الطواف ثم یمضی الی السعی ناسیا فذکر فی اثناء السعی نقیصة الطواف، رجع فأتمّ طوافه ثم عاد الی السعی فأتم سعیه.

3ــــ قول سوم: تفصیل فقط در طواف باشد بطوری که اگر چهار شوط انجام داده باشد بر همان مقدار بناگذاری می‌شود و اگر کمتر از چهار شوط انجام داده شده باشد طواف از سر گرفته می‌شود و اما سعی در هر دو صورت (چهار شوط انجام داده شود یا کمتر) تتمیم می‌شود.

این قول را ابن سعید ره اختیار نموده است و در کتاب "الجامع للشرائع" می‌فرماید:[8]

و إن سعی بعض السعی ظنا منه إتمام الطواف فذکر نقصه و کان اربعة بنی علیه و إن کان دونها یستأنف ثم یتم السعی بکل حالٍ.

لازم به ذکر است که ملاک تفصیل، انجام چهار شوط و کمتر در طواف است ولی در مورد سعی، تفصیلی در بین اقوال وجود ندارد منتهی حضرت امام خمینی ره در دو مورد، احتیاط به استیناف نموده است:

1ــــ در صورتی که کمتر از چهار شوط طواف کرده باشد.

2ـــــ در صورتی که کمتر از چهار شوط سعی کرده باشد هر چند چهار شوط یا بیشتر از آن، طواف کرده باشد.