درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: توالد و تناسل

صورت دیگری که در علاج ناباروری وجود دارد و از لحاظ شرعی بلا اشکال است این است که اسپرم مرد را در اوول زن ترکیب کنند و این کار در داخل رحم زن انجام شود. این کار از اینکه بیرون رحم و در آزمایشگاه انجام شود بهتر است. در اینجا فرزند متعلق به صاحب نطفه و اوول می باشد. در سابق هم خواندیم که صاحب اوول که فرزند را به دنیا می آورد مادر فرزند است همان گونه که خداوند در آیه ی ظهار می فرماید: ﴿الَّذينَ يُظاهِرُونَ مِنْكُمْ مِنْ نِسائِهِمْ ما هُنَّ أُمَّهاتِهِمْ إِنْ‌ أُمَّهاتُهُمْ‌ إِلاَّ اللاَّئي‌ وَلَدْنَهُم﴾[1] ‌

گفتیم وقتی اسپرم وارد اوول شود اوول بسته می شود و اسپرم بعدی نمی تواند وارد شود. در هر سانتی متر مربع میلیون ها اسپرم وجود دارد ولی فقط یکی یا دو تا می تواند وارد شود.

به هر حال جمعی از فقهاء اصل را در این گونه کارها که مربوط به فروج می شود بر احتیاط و حرمت می دانند ولی ما اصل را در اینجا بر جواز می دانیم. ما حتی کلمات اصحاب را مشاهده کردیم و دیدیم که آنها قائل به وجوب احتیاط نیستند و فقط قائل به حسن احتیاط می باشند. بنا بر این اگر شک کنیم که آیا در عقد نکاح زائد بر انکحت و زوجت آیا چیز دیگری شرط است اصل را بر عدم شرطیت می دانند و کسی قائل به لزوم احتیاط نیست. اگر خداوند بخواهد ما را عقاب کند این از باب عقاب بلا بیان می شود. حتی اگر وقتی دلیل بر حرمت نداریم نمی توانیم حکم به حرمت کنیم و الا مصداق ﴿قُلْ آللَّهُ أَذِنَ لَكُمْ أَمْ‌ عَلَى‌ اللَّهِ‌ تَفْتَرُونَ﴾[2] می شویم.

به هر حال، وقتی با شکل فوق زن و شوهر که بچه دار شوند فرزند مال آنهاست و آنها هم والدین او هستند. در باب زنا هم می گوییم که زانی و زانیه اگر بدانیم زانیه با دیگری مباشرت نکرده است آنها پدر و مادر فرزند می باشند و پدر باید نفقه اش را بدهد و حضانت آن هم به عهده ی زن زانیه است هرچند شرعا از او ارث نمی برد و این بچه نمی تواند در آینده قاضی شود و یک سری محرومات دیگر نیز دارد.

مسأله ی بعدی این است که اگر زن غیر ذات بعل باشد و مردی هم باشد که زن ندارد آیا می توان نطفه ی آن دو را با هم مخلوط کرد و کشت نمود. البته با توجه به اینکه زن شوهر ندارد و الا اختلاط میاه پیش می آید. بعضی گفته اند که این کار شرعا جایز نیست زیرا از باب افراق منی در رحمی است که برای او حلال نمی باشد:

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَذَاباً يَوْمَ الْقِيَامَةِ رَجُلٌ‌ أَقَرَّ نُطْفَتَهُ‌ فِي رَحِمٍ يَحْرُمُ عَلَيْهِ.[3]

قریب به این مضمون روایات دیگری هم وجود دارد و در بعضی آمده است که چنین فردی همانند کسی است که نبی ای را کشته باشد و یا کعبه را خراب نموده باشد.

البته باید دقت داشت که در زمان صدور این روایات، از لحاظ علمی نمی شد نطفه را با اوول ترکیب کرد از این رو این روایات ناظر به زنا است و از محل بحث ما منصرف می باشد.

از طرفی آن اسپرم که از میلیون ها اسپرم مرد جدا شده است نمی تواند مصداق افراغ الماء باشد. همچنین باید آن اسپرم را از مایع منی جدا کرده اند و دیگر صدق منی و ماء الرجل به آن نمی کند. آیا قرار دادن آن در رحم زن بدون مقاربت می تواند حرام باشد؟ مخصوصا که پدر و مادر آن فرزندی که متولد شده اند نیز مشخص می باشد. این از قبیل شبهات حکمیه است نه موضوعیه که علماء قائل به جواز می باشند. ما نیز قائل به جواز هستیم.