درس تفسیر استاد مهدی زمانی‌فرد

موضوع:تفسیر/سوره بقره/آیه284

از قرآن کریم می‌خواهیم که به ما اجازه ورود به ساحت خودش را بدهد.

بحث ذیل آیه ۲۸۴ سوره مبارکه بقره در ۵ مرحله بحث می شود:

۱.لغوی ۲. اعرابی ۳. بلاغی ۴.تفسیری ۵.روایی

در این آیه ۳ مرحله اول را ندارد در بحث تفسیری هم پارسال بیاناتی گذشت.

تفسیر جمله ( ولله علی کل شی قدیر) به منزله علت است برای ۳ جمله گذشته ( مالکیت، محاسبه‌گری، عفو و بخشش یا عذاب ) چون قدرت دارد پس مالک است پس محاسبه‌گر است پس.... بحث تفسیری آیه به پایان رسید

بحث روایی : در ذیل این آیه ۲ تا روایت داریم که مربوط به بخش ( ان تبدوا ما فی انفسکم او تخفوه) می‌باشد آنچه که در درون انسان می‌گذرد و به مرحله عمل نرسیده قابل‌محاسبه نیست اما این آیه می گوید محاسبه می شود؟

جواب : همان‌طور که اعضا و جوارح تکالیف دارد قلب هم تکالیف دادند. تکالیف قلب : تسلیم، اقرار، معرفت، ایمان.

اگر قلب در وظایف خودش کوتاهی کند بازخواست می‌شود.

گناهان ۲ قسم اند گناهان جوارحی یعنی تا به مرحله عمل نرسیده مؤاخذه نمی‌شود یعنی اگر چشم گناه کند مواخذه می شود اما اگر فکر گناه باشد ولی عمل نکند مؤاخذه نمی‌شود ۲ جوانحی :این آیه مربوط به تکالیف درونی است

تفسیر برهان جلد ۱ صفحه ۵۸۸ حدیث ۷: البرهان في تفسير القرآن ج‌1ص572: عَنْ أَبِي عَمْرٍو الزُّبَيْرِيِّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ)، قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ الْإِيمَانَ عَلَى جَوَارِحِ بَنِي‌ آدَمَ وَ قَسَمَهُ عَلَيْهَا وَ فَرَّقَهُ فِيهَا، فَلَيْسَ مِنْ جَوَارِحِهِ جَارِحَةٌ إِلَّا وَ قَدْ وُكِلَتْ مِنَ الْإِيمَانِ بِغَيْرِ مَا وُكِلَتْ بِهِ أُخْتُهَا، فَمِنْهَا قَلْبُهُ الَّذِي بِهِ يَعْقِلُ وَ يَفْقَهُ وَ يَفْهَمُ، وَ هُوَ أَمِيرُ بَدَنِهِ الَّذِي لَا تَرِدُ الْجَوَارِحُ وَ لَا تَصْدُرُ إِلَّا عَنْ رَأْيِهِ وَ أَمْرِهِ.» «وَ أَمَّا مَا فُرِضَ عَلَى الْقَلْبِ مِنَ الْإِيمَانِ: فَالْإِقْرَارُ، وَ الْمَعْرِفَةُ، وَ الْعَقْدُ، وَ الرِّضَا، وَ التَّسْلِيمُ بِأَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ إِلَهاً وَاحِداً لَمْ يَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لَا وَلَداً، وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ الْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مِنْ نَبِيٍّ أَوْ كِتَابٍ. فَذَلِكَ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى الْقَلْبِ مِنَ الْإِقْرَارِ وَ الْمَعْرِفَةِ، وَ هُوَ عَمَلُه»‌( ضمیر به قلب میخورد)

منظور از قلب قوه ادراک است. قلب مواخذه می شود که چرا اعتقاد و معرفت ناقص و خراب دارد مؤاخذه نمی‌شود که چرا فکر گناه کرده است.

روایت دوم مراد از محاسبه محاسبه قلب است بر آن کسانی که در قلبشان محبت آن ۲ نفر باشد یعنی مواخذه می شود که چرا تو غیر از ولی من را دوست داری .

تفسیر برهان جلد ۱ صفحه ۵۸۸ حدیث ۶ روایت دوم در واقع مصداق روایت اول است.البرهان في تفسير القرآن ج‌1 ص572: الْعَيَّاشِيُّ: عَنْ سَعْدَانَ، عَنْ رَجُلٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ)، فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿ وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحاسِبْكُمْ بِهِ اللَّهُ فَيَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ﴾[1] قَالَ: «حَقِيقٌ عَلَى اللَّهِ أَنْ لَا يَدْخُلَ الْجَنَّةَ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ حُبِّهِمَا».