درس تفسیر استاد مهدی زمانی‌فرد

موضوع:تفسیر

محور سوم: اقسام آیات متشابهات (متأسفانه در هیچ جا به آن پرداخته نشده‌است) به ۲ بخش تقسیم می‌شود.

1_) آیاتی که تشابه مفهومی دارن) 2_تشابه مصداقی دارند.

تشابه مفهومی: مفهوم و معنای آیه دارای احتمالات متشابه می باشد مثل آیات تجسیم یدالله فوق أیدیهم، الرحمن علی العرش استوا، وجوه یومئد ناظره.

تشابه مصداقی (یعنی مفهوم واضح است اما تطبیق بر مصادیق مشکل دارد) : مثلاً خوارج بر علیه حضرت امیر استدلال به این آیه کردند ان حکم الا لله چرا شما حکمیت ابوموسی اشعری و عمرو عاص را پذیرفتید؟ معنی ندارد، حاکمیت برای خداست. آیه از متشابهات است مفهومش واضح است منتها تطبیق این آیه بر این مصداق درست نیست.

مصداق این آیه بیان احکام کلی است اما در موارد اختلاف، قاضی باید بیاید و مسئله را روشن کند.

یا مثلاً معاویه استدلال به قرآن می‌کرد و می‌گفت عثمان مظلوم کشته شده و من ولی دم او هستم ﴿و من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا﴾[1] من با علی می‌جنگم چون او قاتلین عثمان را پناه داده و من ولی دم عثمان هستند و باید با جنگ با امیرالمؤمنین حق خودم را بگیرم. جواب: این آیه می‌گوید ولی دم، باید پیش حاکم شهر بیاید و بعد حاکم شرع ببیند مقطوع ، مظنون کشته شده یا نه؟ قتلش خطایی بوده یا نه؟ درهرحال ولی دم باید به حاکم شهر مراجعه کند حضرت در جواب معاویه همین جواب را دادند که باید بیای پیش من که حاکم شرعم. اول باید بیای پیش من و من را به‌عنوان حاکم شرع بپزید و با من بیعت کنیم سپس بیای اقامه دعوا کنی.

استاد: موارد تشابه مصداقی، خیلی بیشتر از موارد تشابه مفهومی است.

مثال سوم: آیات جهاد و قتال با مشرکین و کفار که گروه‌های افراطی جهان اسلام به آن تمسک می کنند نظیر القاعده و داعش.

محور چهارم: چرا قرآن همه آیاتش محکم نشد؟ چرایی آیات متشابهات ؟ جواب: آیاتی که تشابه مفهومی دارد با حوزه معارف مربوط می‌شود؛ علت وجود تشابه در این آیات این است که چون معارف الهی از سنخ عالم ماوراء طبیعت هستند وقتی که خدای متعال معارف ماورایی و عرشی را می‌خواهد برای ما بیان کند لازمه اش آنست که از الفاظ و مفاهیمی استفاده کند که با فضای فکری ما تناسب داشته باشد.

پیامبر: انا معاشر الانبیاء امرنا ان نکلم الناس علی قدر عقولهم.

اما در آیاتی که تشابه مصداقی دارد چرا آیه قرآن طوری است که مصادیق مختلف دارد.

جواب: کتاب خدا همیشه قوانین کلی را بیان می‌کند (قرآن، قانون اساسی اسلام است) تطبیق و مصادیق آن با متولیان قرآن است چون قرآن مربوط به همه زمان هاست نمی‌تواند جزئی باشد بلکه باید کلی باشد اما خدای متعال چاره تشابه مصداقی را (برای این‌که گرفتار آن نشویم) راسخون در علم قرار داده که موارد تشابه مصداقی را به درستی تبیین می‌کنند.