درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: مباحث علم اصول/مدالیل افعال و تقاریر شارع /ثمرات فقهی مسأله

ادامه مبحث دهم: ثمرات فقهی مسأله

بیان شد مسأله مدلول افعال و تقاریر شارع نقش بسیار مهمّی در استنباط احکام شرعی دارد و لذا لازم است به چند نمونه در این زمینه اشاره گردد. در این زمینه به سه ثمره اشاره گردید. در ادامه به بیان سایر ثمرات فقهی مسأله خواهیم پرداخت.

ثمره چهارم: وجوب یا عدم وجوب طهارت در خطبه نماز جمعه

محقّق حلّی «رحمة الله علیه» در مورد اشتراط طهارت برای امام در دو خطبه نماز جمعه می فرمایند: «هل الطهارة شرطٌ فیهما، فیه تردّدٌ و الاشبه انّها غیر شرطٍ».[1]

صاحب مدارک «رحمة الله علیه» در مقام شرح این عبارت می فرمایند: «اصحاب امامیّه در اشتراط طهارت از حدث برای خطیب جمعه به هنگام ایراد دو خطبه، اختلاف نموده اند، شیخ طوسی «رحمة الله علیه» در مبسوط و خلاف، قائل به اشتراط شده و ابن ادریس، مصنّف یعنی محقّق حلّی و علّامه «رحمة الله علیهم اجمعین»، قائل به عدم اشتراط شده اند».[2]

ایشان در ادامه می فرمایند: شیخ طوسی «رحمة الله علیه» در مقام استدلال بر اشتراط، به دو دلیل استناد نموده اند، یکی مقتضای احتیاط و دیگری مقتضای فعل النبیّ (ص)، ایشان می فرمایند: «احتجّ الشیخ بانه أحوط، إذ مع الطهارة تبرأ الذمة بيقين، و بدونها لا يحصل يقين البراءة، و بأن النبی صلّى اللّٰه عليه و آله كان يتطهر قبل الخطبة، فيجب اتباعه فی ذلك لأدلة التأسی».[3]

ایشان در پایان در مقام ردّ استدلالات مرحوم شیخ طوسی می فرمایند: «وأُجیب عن الاوّل بمنع کون الاحتیاط دلیلاً شرعیّاً ... و عن الثانی، بأنّ فعل النبیّ اعمّ من الواجب، فإنّه صلّی الله علیه و آله کان یحافظ علی المندوبات کمحافظته علی الواجبات و التأسّی انّما یجب فیما علم وجوبه»؛[4] یعنی تأسّی زمانی واجب است که وجوب فعل، معلوم بوده و بدانیم، طهارتی که توسّط پیامبر (ص) در خطبه انجام می گرفته است، از باب وجوب بوده تا ما هم از باب تأسّی آن را واجب بدانیم.

ثمره پنجم: اشتراط یا عدم اشتراط موالاة در قرائت

بحث است که آیا موالات در فقرات قرائت، شرط صحّت قرائت می باشد به گونه ای که اگر در میان آیات مربوط به قرائت، آیه ای غیر مربوط به قرائت خوانده شود، لازم است قرائت را استیناف نماید یا خیر؟

محقّق حلّی «رحمة الله علیه» در شرائع می فرمایند: «الثانیة: الموالاة فی القرائة شرطٌ فی صحّتها، فلو قرأ فی خلالها من غيرها، استأنف القراءة».[5]

صاحب مدارک «رحمة الله علیه» در مقام شرح این عبارت می فرمایند: «امّا اشتراط الموالاة فی القرائة فللتأسّی بالنبیّ (ص)، فانه کان یوالی فی قرائته و قال صلّوا کما رأیتمونی اصلّی».[6]

گفته می شود استناد به تأسّی برای اثبات اشتراط موالات در قرائت صحیح نیست، چون تأسّی زمانی واجب است که وجه فعل، معلوم بوده و بدانیم، موالاتی که توسّط پیامبر (ص) در قرائت نماز انجام می گرفته است، از باب وجوب بوده تا ما هم از باب تأسّی آن را واجب بدانیم؛ به عبارت دیگر وجوب تأسّی دلالتی بر وجوب فعل متأسّی فیه نداشته و وجه فعل متأسّی فیه اعمّ از وجوب یا استحباب باید از دلیل دیگری ثابت شود.

بله، برای اثبات اشتراط موالات در قرائت می توان به قاعده فقهیّه «الاصل فی العبادات المرکّبة، اعتبار التوالی»[7] استناد نمود.

ثمره ششم: جواز یا عدم جواز قِران دو سوره در نماز

شهید اوّل «رحمة الله علیه» در ذکری می فرمایند: «برخی برای اثبات عدم جواز قران بین دو سوره در نماز، به فعل النبیّ (ص) استناد نموده اند، زیرا ایشان در هر نماز، تنها یک سوره قرائت نموده و بین دو سوره جمع نمی کردند».[8] ایشان در ادامه در مقام نقد این استدلال می فرمایند: «وجوب التأسّی به معناه ان یفعل مثل فعله لأنّه فعله، فإذا فعله علی وجه الندب، فالتأسّی به فعله علی وجه الندب و نحن نقول المستحبّ الإفراد و یکره القران، و منصب النبوّة مرفوعٌ عن المکروه».[9]