درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: مباحث علم اصول/طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع /تعریف کتاب الله

ادامه نکته اوّل: تعریف کتاب الله

بیان شد شوکانی در ارشاد الفحول و آمدی در الاحکام، تعاریف مختلف مطرح در کلمات علماء برای کتاب الله را بیان نموده و مورد نقض و ابرام قرار داده اند. لذا ذکر کلام این دو اندیشمند نمی تواند کمک مهمّی در تعریف حقیقت قرآن نماید. کلام شوکانی در این زمینه بیان گردید. در ادامه به بیان کلام محقّق آمدی در این زمینه و همچنین بیان نظریّه مختار در تعریف کتاب الله خواهیم پرداخت.

بیان کلام محقّق آمدی

محقّق آمدی در الاحکام، پس از بیان تعاریفی که برای کتاب الله ذکر شده است در مقام بیان تعریف مختار خود می گوید: «بهترین تعریف برای کتاب الله آن است که گفته شود: «الکتاب هو القرآن المنزّل»، کلمه «القرآن»، سایر کتب منزّله آسمانی را خارج می نماید، چون الف و لام «القرآن» الف و لام عهد بوده و اشاره به کتاب معهود نزد مسلمانان دارد که شامل سائر کتب منزّله آسمانی نمی شود، همچنین کلمه «القرآن»، کلمات نازل بر پیامبر که کتاب الله به حساب نمی آید را خارج می نماید و کلمه «المنزَّل»، کلام نفسانی یعنی کتابی که بر قلب پیامبر وارد شده ولی در حد فهم بشر تنزیل و تبیین نشده است را خارج می نماید، چون کلام نفسانی به این معنی، کتاب نیست».[1]

بیان نظریّه مختار

عرض می کنیم قرآن کریم به لحاظ آنکه یکی از مهمترین طرق ایصالی الفاظ صادر از شارع در مقام جعل شرعی می باشد، اساساً نیازی به تعریف و حدّ تامّ مشتمل بر جنس و فصل نداشته و تمامی تعاریف مذکور در کلمات شوکانی و محقّق آمدی نیز در واقع حدّ تامّ مشتمل بر جنس و فصل نیست، بلکه تعریف رسمی قرآن به صفات آن می باشد و لذا در تعریف قرآن گفته می شود قرآن کلام خداوند متعال است که اگرچه همچون خود خداوند متعال، در اعلی مراتب وجود می باشد، ولی در مرتبه ای نازله و از طریق واسطه و نبّی خداوند متعال برای بشریّت فرستاده شده و مشتمل بر چند ویژگی می باشد:

اوّل آنکه واسطه ای که کلام الله را ابتدا در میان بشر در یافته است، رسول مکرّم اسلام (ص) می باشد؛ با این قید، سایر کمات الله نازل بر سایر پیامبران الهی «علی نبیّنا و آله و علیهم الصلاة و السلام»، خارج می شود.

دوّم اینکه دارای اعجاز لفظی و معنوی بوده و کسی قادر به آوردن مثل آن نیست؛ با این قید، احادیث قدسیّه خارج می شود، چون احادیث قدسیّه اگرچه کلام الله می باشند، ولی مشتمل بر بلاغت اعجازی نبوده و امکان آوردن مثل آنها به لحاظ بلاغت، نفی نشده است؛

و سوّم آنکه به صورت متواتر نقل شده است؛ با این قید، قرائات منسوخه و یا قرائات غیر متواتره، خارج می شود.

و البتّه شکّی نیست در اینکه کتاب الله، مشتمل بر مطالب متنوّعی در راستای هدایت بشریّت، اعمّ از اعتقادات، اخلاقیّات، مجعولات و احکام شرعی و سایر امور می باشد.