درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: مباحث علم اصول/طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع / ادله عدم وقوع تحریف

ادامه استدلال اوّل: دلالت آیه شریفه ﴿انّا نحن نزّلنا الذکر و انّا له لحافظون﴾

بیان شد در خصوص اثبات عدم وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم به چند دلیل استناد شده است. بحث در دلیل اوّل یعنی آیه شریفه ﴿انّا نحن نزّلنا الذکر و انّا له لحافظون﴾[1] بود که بیان گردید در رابطه با استدلال به این آیه شریفه دو شبهه مطرح است که پاسخ از آن دو برای تمامیّت این استدلال، لازم می باشد. شبهه اوّل بیان گردید. در ادامه به پاسخ از این شبهه خواهیم پرداخت.

پاسخ از شبهه اوّل

در پاسخ به این شبهه به چند نکته اشاره می گردد:

نکته اوّل آنکه استشهاد به آیه شریفه: ﴿قد انزل الله الیکم ذکراً﴾[2] و ﴿رسولاً یتلو علیکم آیات الله﴾[3] برای اثبات اراده «رسول» از لفظ «ذکر»، صحیح نیست، زیرا مراد از لفظ «ذکر» در این آیه شریفه نیز قرآن کریم می باشد، چون اوّلاً از آن به مُنَزَّل یا مُنزَل تعبیر شده که از صفات خاصّه قرآن کریم بوده و در معنای فرستاد رسول مکرّم اسلام، استعمال نمی شود، زیرا در آیات قرآن کریم، از فرستادن رسول یا به لفظ «ارسال» تعبیر می شود یا به لفظ «بعث»؛ و ثانیاً اگرچه یکی از احتمالات ترکیبیّه در این آیه شریفه، بدلیّت لفظ «رسولاً» از لفظ «ذکرا» می باشد که مقتضی استعمال لفظ ذکر در معنای رسول می باشد، ولی این احتمال متعیّن نبوده و احتمالات متعدّد دیگری نیز توسّط مفسّرین ذکر شده است که بر اساس آنها، کلمه «رسولاً» نمی تواند قرینه بر آن قرار داده شود که کلمه «ذکراً» در معنای رسول استعمال شده است:

یکی از این احتمالات آن است که برخی مفسّرین به قرینه تعلّق «انزل الله» به لفظ «ذکر» و نیاز انزال ذکر به ارسال رسول، «لفظ «اَرسَلَ» را قبل از کلمه «رسولاً» تقدیر گرفته اند که در این صورت، «ذکر» در معنای رسول استعمال نشده است، بلکه «ذکر» در معنای قرآن و «رسول» در معنای پیامبر اکرم (ص) استعمال شده است ای ﴿انزل الله ذکراً و ارسل رسولاً﴾.

احتمال دوّم آن است که کلمه «رسولاً»، معمول مصدر «ذکراً» و به عبارت واضح تر، مفعول برای این مصدر بوده باشد ای ﴿انزل الله ذکره رسولاً یتلوا علیکم آیات الله﴾.

با توجّه به این احتمالات، کلمه «رسولاً» نمی تواند قرینه بر حمل کلمه «ذکراً» بر رسول بوده باشد، به خلاف کلمه «انزل» که می تواند قرینه بر حمل کلمه «ذکراً» بر قرآن کریم بوده باشد، زیرا کلمه «انزل» در غیر از موارد مربوط به نزولات آسمانی، فقط به قرآن تعلّق می گیرد.

نکته دوّم آنکه استعمال کلمه «ذکر» در قرآن کریم و اراده نفس قرآن به حدّی زیاد است که موجب انصراف قرآن کریم از لفظ «ذکر» می گردد، بلکه در برخی آیات قرآن تصریح به ذکر بودن قرآن شده است مثل آیه شریفه ﴿و القرآن ذی الذکر﴾[4] یا آیه شریفه ﴿و ما علّمناه الشعر و ما ینبغی له، ان هو الّا ذکرٌ و قرآنٌ مبین﴾[5] و یا آیه شریفه ﴿فاستمسک بالذی اوحی الیک، انّک علی صراطٍ مستقیم﴾[6] و ﴿انّه لذکرٌ لک و لقولک﴾.[7]

نکته سوّم آنکه در خود آیه ﴿انّا نحن نزّلنا الذکر و انّا له لحافظون﴾[8] قرینه بر اراده قرآن کریم از کلمه «ذکر» وجود دارد و آن اینکه خداوند متعال در چند آیه قبل از این آیه می فرمایند: ﴿و قالوا یا ایّها الذی نزّل علیه الذکر، انّک لمجنون﴾[9] که مقصود از ذکر در آن یقیناً قرآن کریم می باشد و از آنجا که آیه شریفه ﴿انّا نحن نزّلنا الذکر و انّا له لحافظون﴾، در حقیقت پاسخ به گفتار نادرست کفّار در آیه قبل می باشد معلوم می شود که مراد از ذکر در این آیه شریفه نیز همان چیزی است که در آیه قبل از آن از ذکر اراده شده بود یعنی قرآن کریم.