درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: مباحث علم اصول/طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع /ادله عدم وقوع تحریف

ادامه مبحث دوّم: ادلّه عدم وقوع تحریف به معنای ششم

بیان شد آنچه در مقام اعتبار سنجی کتاب الله مطرح می باشد آن است که ثابت شود آنچه به تواتر برای ما نقل شده و به عنوان کتاب الله در دسترس ما می باشد، بدون کم و کاست همان کتاب اللّهی است که از جانب خداوند متعال نازل شده است بدون اینکه هیچگونه تحریف مضرّی راجع به آن صورت پذیرفته باشد؛ لذا لازم است بحث از عدم تحریف قرآن کریم ذیل چند مبحث پی گیری شود. مبحث اوّل یعنی معانی تحریف گذشت و بیان شد تنها معنایی از تحریف که موجب تضعیف اعتبار طریقیّت قرآن کریم شده و وقوع آن مورد اختلاف فقهاء قرار گرفته است، معنای نقص مضرّ در قرآن کریم می باشد. کلام در مبحث دوّم یعنی بیان ادلّه عدم وقوع تحریف به معنای ششم در قرآن کریم بود که در این زمینه دلیل اوّل یعنی آیه حفظ و دلیل دوّم یعنی آیه عدم اتیان باطل در کتاب بیان گردیده و مورد نقد و بررسی قرار گرفت و نهایتاً به این نتیجه رسیدیم که دلالت این دو آیه شریفه بر عدم تحریف به نقیصه در قرآن کریم، تمام می باشد. بحث در دلیل سوّم یعنی آیات إحکام بود که کلام برخی مفسّرین امامیّه و عامّه در مورد دلالت این آیه شریفه بر عدم تحریف قرآن کریم بیان گردید. در ادامه به بیان کلام برخی دیگر از مفسّرین امامیّه و عامّه در این زمینه و در پایان به بیان نظریه مختار راجع به این دو آیه شریفه خواهیم پرداخت.

ادامه استدلال سوّم: دلالت آیات إحکام

واحدی در کتاب الوجیز در خصوص آیه دوّم می نویسد: «ثمّ یحکم الله آیاته، یبیّنها حتّی لا یجد احدٌ سبیلاً الی ابطالها».[1]

زمخشری در کشّاف در تفسیر «یُحکِم الله» می نویسد: «ای یثبّتها».[2]

شیخ طوسی «رحمة الله علیه» در التبیان می فرماید: «ثمّ یحکم الله آیاته حتّی لا یتطرّق علیها ما یشعثها».[3] شیخ طبرسی «رحمة الله علیه» هم در جوامع الجامع[4] همین فرمایش مرحوم شیخ در تبیان را ذکر می نمایند و تعبیر «یشعثها» در کلام ایشان به معنای «یتفرّقها» و تکّه تکّه کردن می باشد.

شیخ طبرسی «رحمة الله علیه» در مجمع البیان در تفسیر «یحکم الله» می نویسد: «ای یبقی آیاته و دلائله و اوامره محکمةً لا سهو فیها و لا غلط».[5]

از معاصرین عامّه، وهبة الزحیلی در کتاب التفسیر المنیر می نویسد: «ثمّ یجعل آیاته محکمةً محصّنةً مثبّتةً لا تقبل التشویه و التزییف او الزیادة او النقصان».[6]

با توجّه به فرمایشات مفسّرین در خصوص آیه اوّل یعنی ﴿کتابٌ أُحکِمَت آِیاته﴾[7] گفته می شود همانطور که بسیاری از مفسّرین تصریح نمودند، دلالت این آیه بر نفی تحریف تمام است، چون مقصود از «آیات» در «کتابٌ أُحکمت آیاته» به قرینه «کتابٌ»، آیات قرآن کریم است و با مراجعه به کتب لغت و همچنین بعضی کلمات مفسّرین که ذکر گردید روشن می شود مراد از «إحکام» نیز ممانعت از فساد و راه یافتن باطل به یک شیء است؛ بنا بر این همانطور که برخی مفسّرین تصریح نمودند، این آیه شریفه به این معنا است که قرآن را طوری نازل نموده و در دسترس مردم قرار دادیم که باطل به معنای عامّ نمی تواند به آن راه پیدا نماید؛ با توجّه به این توضیح روشن می شود معنای «الکتاب الحکیم» در آیه شریفه ﴿تلک آیات الکتاب الحکیم﴾[8] قرآنی است که راهیابی فساد و باطل به آن امکان ندارد، بنا بر این همانطور که برخی دیگر از مفسّرین تصریح نمودند، ﴿کتابٌ احکمت آیاته﴾[9] مفید همان معنای دلیل دوّم یعنی ﴿لا یأتیه الباطل﴾[10] بوده و دلالت آن بر عدم راهیابی زیاده و نقیصه در قرآن و نفی تحریف تمام می باشد؛

و امّا در خصوص آیه دوّم یعنی ﴿ثمّ یُحکِم الله آیاته﴾[11] گفته می شود اینکه مراد از «آیاته»، آیات قرآن کریم بوده باشد مورد تردید است، بلکه از آنجا که ضمیر «آیاته»، به پروردگار باز می گردد روشن می شود مراد از آیات خداوند متعال، نشانه ها و حجّت هایی است که خداوند نسبت به وجود خود بر بندگان اقامه می نماید، بلکه می توان آیه قبل از این آیه شریفه را قرینه بر آن دانست که مراد از «آیاته»، آیات قرآن نبوده و بلکه نشانه ها و حجج الهی است.

توضیح مطلب آن است که خداوند متعال در آیه قبل می فرماید: ﴿و الذین سعوا فی آیاتنا معاجزین، اولئک اصحاب الجحیم﴾[12] و همانطور که طبرسی در مجمع البیان[13] و سایر مفسّرین تصریح نموده اند، مقصود از آیات در این آیه شریفه نشانه هایی از خداوند است که مشرکین به گمان عاجز نمودن خداوند، سعی در انکار و ابطال آنها دارند. خداوند متعال در ادامه این آیه، ابتدا سرگذشت پیامبران را بیان نموده و خبر از مواجهه آنان با القائات شیطان در جهت ابطال آیات الهی می دهد و در پایان در آیه احکام، به إحکام آیات الهی و ممانعت از باطل شدن آنها اشاره می نماید، لذا از مجموعه مطالب مذکور در این آیات به نظر می رسد مراد از «آیات» در تمامی موارد، آیات و نشانه های الهی است نه آیات قرآن و لذا هیچ ربطی به اثبات عدم تحریف در قرآن کریم نخواهد داشت.