درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: مباحث علم اصول/طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع /ادله عدم وقوع تحریف

ادامه استدلال چهارم: حدیث ثقلین

متن حدیث ثقلین ذکر گردیده و بیان شد حدیث ثقلین بر اساس تمامی مبانی در تعریف تواتر، تواتر معنوی دارد. در مورد وجه دلالت این حدیث بر عدم تحریف به نقیصه در قرآن کریم بیان شد مرحوم محقّق خویی «رحمة الله علیه» می فرمایند دو تقریب در این زمینه وجود دارد. کلام محقّق خویی «رحمة الله علیه» راجع به تقریب اوّل بیان گردیده و مورد نقد و بررسی قرار گرفت. همچنین تقریب دوّم مذکور در کلام ایشان بیان گردید. ایشان در ادامه به بیان سه مناقشه احتمالی در خصوص تقریب دوّم و پاسخ از این مناقشات می پردازند. در ادامه به بیان مناقشه اوّل و پاسخ ایشان از این مناقشه خواهیم پرداخت.

مناقشه اوّل محقّق خویی «رحمة الله علیه»

حاصل فرمایش ایشان آن است که: ممکن است گفته شود امکان وقوع تحریف در قرآن به صورت فی الجمله مستلزم سقوط حجّیّت ظواهر آیات آن نیست، چون در هر موردی که احتمال تحریف قرآن به نقیصه به حذف قرینه ای داده شود که موجب حمل قرآن بر خلاف ظاهر آن می باشد، اصالة عدم القرینة این احتمال را نفی می نماید.

پاسخ آن است که: اصل عدم قرینه، اصلی عقلائی بوده و همان بناء عملی عقلاء بر لزوم تبعیّت از ظهورات و عدم توجّه به احتمال وجود قرینه بر اراده خلاف ظاهر می باشد و در مباحث اصول بیان گردید که بناء عقلاء بر اخذ به ظواهر کلام و عدم اعتناء به احتمال وجود قرینه بر اراده خلاف ظاهر در خصوص صورتی است که یا قرینه محتمله، قرینه منفصله باشد و یا آنکه قرینه محتمله، قرینه متّصله بوده و وجه احتمال وجود این قرینه، احتمال غفلت متکلّم از بیان قرینه و یا احتمال غفلت سامع از شنیدن این قرینه باشد، امّا در صورتی که احتمال وجود قرینه متّصله ناشی از سببی غیر از این دو امر باشد، بناء عقلاء بر اعتناء به احتمال وجود قرینه بر اراده خلاف ظاهر و عدم اخذ به ظاهر این کلام می باشد، مثلاً اگر از جانب مولی نامه ای به دست عبد برسد که در آن امر به خریدن یک خانه کرده باشد بدون اینکه به خصوصیّات این خانه مثل قیمت، محلّه و یا مساحت اشاره ای نموده باشد، ولی عبد بداند که مقداری از این نامه تلف شده و احتمال دهد مولی در همان قسمت تالفه، به خصوصیّات خانه ای که امر به شراء آن نموده است، اشاره کرده باشد، در اینجا منشأ این احتمال، نه احتمال غفلت متکلّم از بیان قیودات است و نه احتمال غفلت سامع از شنیدن و یا خواندن این قیودات،

بلکه تلف شدن بخشی از کلمات مولی در نامه می باشد و عقلاء به اطلاق کلام مولی در این نامه تمسّک ننموده و اصل عدم قرینه متّصله را جاری نمی دانند، لذا توقّف نموده و برای امتثال این امر مولی، اقدام به خرید هیچ خانه ای نمی کنند و در صورتی که عبد به اطلاق این کلام استناد نموده و به صورت مطلق، خانه ای را خریداری کند، عمل او را امتثال امر مولی به حساب نمی آورند.

با این توضیح گفته می شود اصل عدم قرینه در جهت نفی احتمال تحریف به نقیصه و حذف برخی قیود و قرائن از آیات شریفه جاری نمی گردد، چون منشأ احتمال وجود این قرائن نه احتمال غفلت خداوند متعال از بیان آنهاست و نه احتمال غفلت سامعین قرآن از توجّه به این قرائن، بلکه احتمال تحریف قرآن و حذف مقداری از آن است مثل همان حذفی که در نامه مولی به عبد صورت پذیرفته بود.[1]