درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/کتاب /ادله عدم وقوع تحریف

ادامه پاسخ از شبهه دوّم

بیان شد با روشن شدن ماهیّت و حقیقت مصحف علی (ع) و مصحف فاطمه (س)، پاسخ از شبهه دوّم، یعنی شبهه متفاوت بودن این دو مصحف از قرآن موجود و دلالت این تفاوت بر وقوع تحریف به نقیصه در قرآن موجود نیز داده می شود.

در جلسه گذشته مطالبی راجع به مصحف علی (ع) بیان گردیده و روشن شد این مصحف همان قرآن موجود است با این تفاوت که اوّلا تفسیر و تأویل آیات قرآن موجود نیز در آن وجود دارد و ثانیا سوره های آن بر اساس ترتیب نزول سوره های قرآن کریم، ترتیب داده شده است، لذا تفاوت این مصحف با قرآن موجود دلالت بر وقوع تحریف در قرآن موجود نخواهد داشت، نه تحریف به نقیصه و نه تحریف به زیاده.

در ادامه به بیان مطالبی در رابطه با ماهیّت و حقیقت مصحف فاطمه (س) خواهیم پرداخت و در پایان به بیان پاسخ این شبهه بر اساس این نکات مقدّماتی خواهیم پرداخت.

ماهیّت و حقیقت مصحف فاطمه (س)

همانطور که گذشت، لفظ «مصحف» در صدر اسلام به حسب معنای لغوی خود به معنای کتاب یا دفتر جلد شده بوده است ولی به مرور زمان، در خصوص قرآن کریم، علم بالغلبه گردیده و هر یک از صحابه رسول الله که قرآن را مکتوب می نمود، آن قرآن به عنوان مصحف آن صحابه شناخته می شد مثل مصحف عبد الله بن مسعود، مصحف ابیّ بن کعب، مصحف عائشه، مصحف عبد الله بن عبّاس و مصحف علی (ع)، ولی روایات معصومین (ع) دلالت بر آن دارند که مصحف حضرت زهرا (س)، اساسا از قبیل سائر مصاحف نبوده و مشتمل بر هیچ یک از آیات قرآن نیست، نه اینکه مشتمل بر قرآنی متفاوت با قرآن موجود می باشد.

روایت اوّل، روایت ابی عبیده از امام صادق (ع) است که می فرمایند: «انّ فاطمة مکثت بعد رسول الله خمسة و سبعین یوما و کان دخلها حزن شدید علی ابیها و کان جبرئیل یأتی، فیحسن عزائها علی ابیها و یطیّب نفسها و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فی ذرّیّتها و کان علیّ (ع) یکتب ذلک، فهذا مصحف فاطمه (ع)»[1] .

روایت دوّم، روایت ابی حمزه از امام صادق (ع) است که می فرمایند: «مصحف فاطمة، ما فیه شیء من کتاب الله، و انّما هو شیء القی الیها بعد موت ابیها»[2] .

روایت سوّم، روایت علی بن ابی حمزه از امام صادق (ع) است که می فرمایند: «عندی مصحف فاطمة، ما فیه شیء من القرآن»[3] .

روایت چهارم، روایت ابو بصیر است که می گوید: «سألت أبا جعفر محمّد بن عليّ علیه السلام عن مصحف فاطمة صلوات اللّه عليها؛ فقال: أنزل عليها بعد موت أبيها؛ فقلت: ففيه شي‌ء من القرآن؟ قال: ما فيه‌ شي‌ء من‌ القرآن»[4] .

روایت پنجم، روایت حماد بن عثمان است که می گوید: «سمعت أبا عبد اللّه (ع) يقول:‌ تظهر الزّنادقة في سنة ثمان و عشرين و مائة و ذلك أنّي نظرت في مصحف فاطمة (ع)؛ قال: قلت: و ما مصحف فاطمة؟ قال: إنّ اللّه تعالى لمّا قبض نبيّه (ص) دخل على فاطمة (ع) من وفاته من الحزن ما لا يعلمه إلّا اللّه عزّ و جلّ، فأرسل اللّه إليها ملكا يسلّي غمّها و يحدّثها، فشكت ذلك إلى أمير المؤمنين (ع)، فقال: إذا أحسست بذلك و سمعت الصّوت، قولي لي، فأعلمته بذلك، فجعل أمير المؤمنين (ع) يكتب كلّ ما سمع- حتّى أثبت من ذلك مصحفا قال ثمّ قال أما إنّه ليس فيه شي‌ء من الحلال و الحرام و لكن فيه علم ما يكون‌»[5] .

از مجموع این روایات در خصوص مصحف حضرت زهرا (س) چهار نکته روشن می شود: اوّل اینکه این مصحف نسخه ای از قرآن کریم نیست؛ دوّم آنکه مشتمل بر احکام شرعی نمی باشد؛ سوّم اینکه محتوای آن خبر از حوادث آینده است و چهارم آنکه محتوای این کتاب را جبرئیل یا فرشته ای دیگر به حضرت زهرا (س) منتقل کرده و ایشان به امیر المؤمنین (ع) املاء نموده و امیر المؤمنین (ع) آن را می نوشتند و به همین دلیل به حضرت زهرا (س) لقب «محدّثه» داده اند.

بر اساس آنچه پیرامون ماهیّت و حقیقت مصحف علی (ع) و مصحف فاطمه (س) بیان گردید، در مقام پاسخ از شبهه تفاوت این دو مصحف با قرآن موجود و دلالت این تفاوت بر وقوع تحریف به نقیصه در قرآن موجود گفته می شود همانطور که روشن شد، مصحف فاطمه (س) اساسا نسخه ای از قرآن نیست تا تفاوت آن با قرآن موجود دلالت بر وقوع تحریف به نقیصه در قرآن داشته باشد و مصحف علی (ع) نیز اگرچه نسخه ای از نسخه های قرآن کریم می باشد و مطالبی اضافه بر قرآن موجود در آن وجود دارد، ولی همانطور که گذشت، دلیل بر آن وجود ندارد که این زیادات از قبیل آیات و سور قرآن هستند تا تفاوت این مصحف با قرآن موجود دلالت بر وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم داشته باشد؛ مضاف بر آنکه در روایت احتجاج به صراحت این زیادات از قبیل تأویل آیات دانسته شده نه از قبیل نفس آیات قرآن و «تأویل» در لغت از «أَوْل» به معنای رجوع اخذ شده است و تأویل یک شیء یعنی عاقبت و حاصل آن شیء، در نتیجه روایت احتجاج بدان معنا است که در مصحف علی (ع)، علاوه بر قرآن موجود، مقصود نهایی از آیات قرآن کریم نیز بیان شده است، نه اینکه این مصحف برخوردار از آیات یا سوره هایی زائد بر قرآن کریم است تا دلالت بر وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم داشته باشد.