درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

بیان شد شایسته است در پایان، خلاصه ای از مجموعه مطالبی که در سال تحصیلی جاری مطرح گردید و نتایجی که به دست آمد ذکر شود؛ لذا گفته شد مباحث سال تحصیلی جاری ذیل سه مقصد مطرح گردید که لازم است خلاصه و نتایج هر کدام به صورت جداگانه بیان گردد. جمع بندی مطالب مقصد پنجم یعنی مدالیل افعال و تقاریر شارع و جمع بندی مطالب مقصد ششم یعنی احوال مدالیل افعال و تقاریر شارع بیان گردید. در ادامه به بیان جمع بندی مطالب مقصد هفتم یعنی بررسی طرق موصله به امور صادره از شارع در مقام تشریع خواهیم پرداخت.

در این مقصد چند مطلب مورد اشاره قرار گرفت:

مطلب اوّل، بررسی شیوه های متداول میان قدماء و متأخّرین در ورود به بحث حُجَج و به تعبیر ما بحث از طرق ایصالیّه بود که در این زمینه شیوه قدماء تا پیش از شیخ انصاری «رحمة الله علیه» و شیوه شیخ انصاری «رحمة الله علیه» و متأخّرین از ایشان که ناشی از تقسیم جدیدی بود که ایشان راجع به حالات مکلّف مطرح نمودند، ذکر گردید و بیان شد این شیوه مرحوم شیخ و متأخّرین از ایشان، مبتلا به اشکالات متعدّدی است و شیوه صحیح، همان شیوه رایج میان علماء قبل از مرحوم شیخ اعظم است که با تعریفی که برای موضوع علم اصول بیان گردید یعنی «کلّ ما صدر من الشارع فی مقام الجعل الشرعی»، منطبق می باشد[1] ؛

مطلب دوّم این بود که اوّلین طریق ایصالی اقوال صادره از شارع در مقام تشریع، کتاب الله می باشد؛

مطلب سوّم راجع به بیانات علماء در تعریف کتاب الله بود که مورد نقد قرار گرفت و نهایتاً کتاب الله را کتابی دانستیم که واسط آن پیامبر اکرم (ص) بوده و به لحاظ سندی و لفظی معتبر می باشد؛

مطلب چهارم راجع به اعتبار سنجی کتاب الله بود که بیان شد اثبات اعتبار کتاب الله نیازمند دو عنصر می باشد: اوّل آنکه عدم تحریف قرآن ثابت شود و دوّم آنکه حجّیّت ظواهر کتاب ثابت گردد.

محور اوّل یعنی اثبات عدم تحریف کتاب ذیل چند نکته مطرح گردید:

نکته اوّل راجع به معانی تحریف بود که در این زمینه، معانی متعدّدی ذکر گردیده و بیان شد تنها معنایی از تحریف که با اعتبار کتاب الله منافات دارد، تحریف به معنای نقیصه می باشد.

نکته دوّم بررسی ادلّه وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم بود که در این زمینه چند دلیل بیان گردید.

ابتدا آیه شریفه «انّا نحن نزّلنا الذکر و انّا له لحافظون»[2] ، شیوه های استدلال به این آیه، شبهات وارد بر این استدلال و پاسخ از این شبهات بیان گردیده و در نهایت، تمامیّت استدلال به این آیه شریفه برای اثبات عدم وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم ثابت گردید؛

سپس آیه عدم اتیان باطل یعنی آیه شریفه «فإنّه لکتابٌ عزیز[3] * لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه، تنزیلٌ من حکیمٍ حمید[4] » ذکر گردیده و تمامیّت استدلال به این آیه شریفه نیز برای اثبات عدم وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم مورد پذیرش قرار گرفت؛

سپس آیات إحکام یعنی آیه اوّل سوره مبارکه هود که می فرماید: «کتابٌ أُحکِمَت آیاتُه، ثمّ فصِّلت من لدن حکیمٍ خبیر»[5] و آیه پنجاه و دوم سوره حج که می فرماید: «و ما ارسلنا من قبلک من رسولٍ و لا نبیٍّ الّا اذا تمنّی، القی الشیطان فی أُمنیَّته، فینسخ الله ما یلقی الشیطان، ثمّ یُحکِم الله آیاته و الله علیمٌ حکیم»[6] ذکر گردیده و بیان شد استدلال به آیه اوّل برای اثبات عدم وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم تمام بوده و استدلال به آیه دوّم تمام نمی باشد؛

سپس حدیث ثقلین بیان گردیده و دو تقریب محقّق خویی برای استدلال به این حدیث برای اثبات عدم وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم ذکر گردیده و مورد نقد قرار گرفت، ولی در نهایت دلالت این حدیث بر عدم وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم به تقریب دیگری مورد پذیرش قرار گرفت.

و امّا محور دوّم یعنی اثبات حجّیّت ظواهر کتاب نیز ذیل چند نکته مطرح گردید: نکته اوّل راجع به معانی چهار گانه لغوی، منطقی، اصولی و فقهی حجّیّت بود که بیان گردید مراد از حجّیّت ظواهر کتاب، حجّیّت به معنای اصولی آن می باشد؛ نکته دوّم راجع به ادلّه حجّیّت ظواهر کتاب بود و نکته سوّم راجع به ادلّه قائلین به عدم حجّیّت ظواهر کتاب و ردّ این ادلّه.

در نهایت و پس از بحث مفصّل از دو محور مذکور یعنی اثبات عدم وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم و اثبات حجّیّت ظواهر کتاب به این نتیجه رسیدیم که کتاب الله، یک طریق معتبری ایصالی به افعال و اقوال صادره از شارع در مقام تشریع می باشد.