درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

بیان شد خبر در علم اصول بر دو قسم است: خبر متواتر و خبر واحد و از آنجا که حجّیّت خبر متواتر به لحاظ طریقیّت آن در ایصال اقوال ، افعال و یا تقاریر شارع مقدّس، امری مسلّم است ولی حجّیّت خبر واحد مورد اختلاف می باشد، لذا تعریف خبر متواتر و خبر واحد برای تمییز این دو از یکدیگر ضروری است.

بیان شد برای تعریف خبر متواتر در علم اصول لازم است تعاریف مذکور در کلام اصولیّون بیان گردد. پس از بیان تعاریف اصولیّون عامّه و امامیّه و نقطه اشتراک همه این تعاریف یعنی حصول علم از خبر واحد و عدم امکان تواطؤ مخبرین بر کذب گفته شد اختلافات موجود میان این تعاریف، ابهاماتی را پدید می آورد که برای رفع آنها لازم است به چند پرسش پاسخ داده شود. پرسش اوّل یعنی اختصاص خبر متواتر به خبر مفید علم ضروری یا اعمّ بودن آن از خبر مفید علم ضروری و خبر مفید علم نظری، پرسش دوّم یعنی اعتبار و عدم اعتبار عدد خاصّ در تحقّق تواتر و پرسش سوّم یعنی اعتبار یا عدم اعتبار اسلام و عدالت در تحقّق تواتر گذشت و به آنها پاسخ داده شد. در ادامه به بیان پرسش چهارم و پاسخ از آن خواهیم پرداخت.

پرسش چهارم آن است که آیا لازم است علم به صدور خبر از نفس خبر مُخبِرین و بدون ضمیمه هیچ قرینه ای استفاده شود یا لازم نیست؟ به عبارت دیگر، آیا در تحقّق تواتر مُصطَلَح لازم است کثرت مُخبِرین به حدّی باشد که فی حدّ نفسه موجب علم به صدور خبر شود یا آنکه اگر کثرت مُخبرین فی حدّ نفسه موجب علم به صدور خبر نشود ولی قرینه ای وجود داشته باشد که به ضمیمه کثرت مُخبِرین موجب علم به صدور خبر شود نیز برای تحقّق تواتر مُصطَلَح کافی می باشد؟

همانطور که گذشت[1] ، برخی علماء در تعریف تواتر، قید «بنفسه» را ذکر نموده اند که اشاره به اعتبار حصول علم به صدور خبر از مجرّد کثرت مُخبِرین و بدون ضمیمه قرینه، در تحقّق تواتر مُصطَلَح دارد و لکن از آنچه در پاسخ از پرسش اوّل مطرح گردید، پاسخ از پرسش چهارم نیز دانسته می شود، زیرا این اختلاف، صرفاً مربوط به گستره اصطلاح تواتر بوده و هیچ ثمره عملی ندارد، زیرا حتّی اگر خبری که کثرت مُخبِرین آن به ضمیمه قرینه موجب علم به صدور خبر می گردد خارج از اصطلاح خبر متواتر دانسته شود نیز این خبر حجّت بوده و در مقصود اصلی از خبر متواتر، یعنی حجّیّت خبر به جهت علم به صدور، تفاوتی ایجاد نخواهد نمود.