درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

بیان شد خبر در علم اصول بر دو قسم است: خبر متواتر و خبر واحد و از آنجا که حجّیّت خبر متواتر به لحاظ طریقیّت آن در ایصال اقوال ، افعال و یا تقاریر شارع مقدّس، امری مسلّم است ولی حجّیّت خبر واحد مورد اختلاف می باشد، لذا تعریف خبر متواتر و خبر واحد برای تمییز این دو از یکدیگر ضروری است.

پس از بیان تعاریف اصولیّون عامّه و امامیّه، نقطه اشتراک این تعاریف و پاسخ از ابهامات موجود در این تعاریف، فرمایش شهید صدر «رحمة الله علیه» راجع به معیار در متواتر بودن خبر بیان گردید. در ادامه به نقد و بررسی کلام ایشان و همچنین بیان اقسام تواتر خواهیم پرداخت.

با دقّت در فرمایشات ایشان چه در بحوث[1] و چه در دروس[2] روشن می شود روح حساب احتمالاتی که ایشان به عنوان پایه تحصیل علم به صدور خبر متواتر مطرح می کنند به همان کثرت مّخبِرین باز می گردد که مشهور به عنوان پایه تحصیل علم به صدور خبر متواتر مطرح کرده بودند، نهایتاً ایشان تضعیف کسر احتمال کذب و خطا با افزایش مُخبِرین را به عنوان معیار در حصول علم به صدور خبر متواتر لحاظ نموده اند تا جایی که این احتمال به حدّی ضعیف شود که عقلاء، به آن اعتنا ننموده و اطمینان به صدور خبر حاصل گردد؛

ولی مشهور، تضعیف کسر احتمال کذب و خطا را به عنوان معیار حصول علم به صدور خبر متواتر لحاظ نمی کنند، بلکه ملاک را اجتماع کثیری از مُخبِرین در عرض یکدیگر در جهت افاده علم به صدور خبر قرار داده اند؛ لذا می بینم شهید صدر نیز تصریح می نمایند که «الکثرة العددیّة هو جوهر التواتر»[3] یا در دروس می فرمایند[4] : «الضابط فی التواتر الکثرة العددیّة و لکن لا توجد تحدیدٌ دقیقٌ لدرجة هذه الکثرة التی یحصل بسببها الیقین بالقضیّة المتواترة، لأنّ ذلک یتأثّر بعواملَ موضوعیّة مختلفة و عوامل ذاتیّةٍ ایضاً» و در گذشته بیان شد برخی ملاحظات بیرون از کثرت و کمّیّت مثل درجه ایمان مُخبِرین، قرابت مذهبی آنها و یا قرابت مدنی آنها می تواند در حصول علم بر اثر کثرت مُخبِرین تأثیر گذار باشد.

در پایان بحث از معنای خبر متواتر، شایسته است به اقسام تواتر نیز اشاره گردد.