درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

اقسام تواتر یعنی تواتر لفظی، معنوی و اجمالی ذکر شده و مورد تعریف قرار گرفت و بیان گردید از آنجا که اصطلاح تواتر اجمالی اصطلاح جدیدی در علم اصول به حساب آمده و در کلام قدماء و بلکه متأخّرین از اصولیّون نیز دیده نمی شود، لازم است راجع به مفهوم دقیق این اصطلاح، توضیح بیشتری داده شود. در این زمینه کلام محقّق خراسانی «رحمة الله علیه» مبنی بر اینکه تواتر اجمالی به معنای اخبار کثیره ای است که اگرچه به لحاظ دلالت مطابقی، تضمّنی و التزامی مختلف هستند، ولی مشتمل بر قدر جامعی هستند که از کثرت این اخبار، یقین به آن قدر جامع حاصل می شود و این تواتر، قسم مستقلّی در مقابل تواتر لفظی و تواتر معنوی می باشد.بیان شد معاصرین و شاگردان مرحوم محقّق خراسانی در این زمینه به دو گروه تقسیم شده اند: برخی تواتر اجمالی را راجع به تواتر معنوی دانسته و آن را قسم مستقلّی از تواتر به حساب نمی آورند و برخی آن را قسم مستقلّی از تواتر به حساب می آورند. کلمات گروه اوّل از جمله محقّق نائینی «رحمة الله علیهما» و مرحوم آشتیانی بیان گردید. در ادامه به بیان کلمات گروه دوّم خواهیم پرداخت.

همانطور که گذشت، گروه دوّم علمایی هستند که تواتر اجمالی را به همان معنایی که محقّق خراسانی «رحمة الله علیه» مطرح نموده اند، تأیید نموده و آن را قسم مستقلّی در مقابل تواتر لفظی و تواتر معنوی می دانند.

و الّا فالتواتر الاجمالی یقتضی حجّیّة الاخصّ منها المشتمل علی جمیع الخصوصیّات المعتبرة فی تلک الاخبار، اذ بعد ثبوت تواتر الادلّة الحجّیّة اجمالاً یؤخد من کلٍّ منها الخصوصیّة المأخوذة فیه، یحکم بحجّیّة الخبر الواجد لمجموع تلک الخصوصیّات و توهم كون هذا من التواتر المعنوی واضح الفساد، بعد ما فرض أن كل طائفة من الاخبار اعتبرت قیدا مغایرا لما اعتبرته الأخرى».

شیخ عبد الکریم حائری نیز در درر الفوائد می فرماید[5] : «التواتر الاجمالی بمعنی العلم بصدور البعض فی مجموع الطائفتین، فاللازم الأخذ بالأخصّ مضموناً، لأنّه المتیقّن علی ایّ حالٍ».