درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

ادامه نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر

بیان شد پیش از ورود به بحث از حجّیّت خبر واحد، لازم است چند مطلب به عنوان مقدّمه مورد توجّه قرار گیرد. مقدّمه اوّل یعنی اهمّیّت بحث از حجّیّت خبر واحد بیان گردید. بحث در مقدّمه دوّم یعنی تحریر محلّ نزاع بود که در این زمینه، کلام میرزای قمّی «رحمة الله علیه» در قوانین راجع به تعریف و اقسام خبر واحد و مستفیض بیان گردید. در ادامه پس از ذکر کلام محقّق آمدی در این زمینه به بیان محلّ نزاع در بحث از حجّیّت و اعتبار خبر واحد خواهیم پرداخت.

ادامه مقدّمه دوّم: تحریر محلّ نزاع

محقّق آمدی نیز در رابطه با تعریف خبر واحد و اقسام آن بیانی دارند که به نظر می رسد کلام میرزای قمّی «رحمة الله علیه» به نوعی بر گرفته از کلام ایشان باشد.

محّقق آمدی می گوید[1]

: «برخی اندیشمندان اصولی در تعریف خبر واحد گفته اند: «خبر الواحد ما افاد الظنّ»، لکن این تعریف هم مانع اغیار نیست و هم جامع افراد نمی باشد؛ مانع نیست، زیرا «ما افاد الظنّ» شامل مثل قیاس نیز می شود و جامع نیست، زیرا خبر واحد می تواند حتّی مفید ظنّ هم نباشد، لذا بهتر آن است که در تعریف خبر واحد گفته شود: «خبر الآحاد ما کان من الأخبار غیر مُنتَهٍ الی حدّ التواتر»؛ خبر واحد آن است که منتهی به حدّ تواتر نشود».

ایشان در ادامه در مقام بیان اقسام خبر واحد می گوید[2]

: «و هو منقسمٌ الی ما لا یفید الظنّ اصلاً ... و الی ما یفید الظنّ ...، فإن نقله جماعةً تزید علی الثلاثة و الأربعة، سمّی مستفیضاً مشهوراً».

 

همانطور که واضح است، تعریف میرزای قمّی «رحمة الله علیه» از خبر واحد، همان تعریف محقّق آمدی می باشد، ولی تقسیم آنها متفاوت از یکدیگر است و محقّق آمدی خبر واحد را صرفاً به دو قسم مفید ظنّ و غیر مفید ظنّ تقسیم نموده و به دو قسم دیگر یعنی خبر واحد قطع آور به سبب قرائن داخلیّه و همچنین خبر واحد قطع آور به سبب قرائن خارجیّه که در کلام مرحوم میرزای قمّی مطرح شده است، هیچ اشاره ای نمی نمایند و عدم ذکر این دو قسم شاید به این دلیل باشد که در اصل اینکه آیا خبر واحد به ضمیمه قرائن می تواند مفید علم باشد یا خیر، اختلاف وجود دارد اگرچه نظریّه محقّق آمدی آن است که خبر واحد می تواند به ضمیمه قرائن، مفید علم باشد.

محقّق آمدی در این زمینه بحثی را تحت عنوان «الواحد العدل اذا اخبر بخبرٍ هل یفید خبره العلم ام لا؟» مطرح نموده و می گوید[3] : «در مسأله اختلاف شده است، برخی قائل هستند خبر واحد می تواند مفید علم باشد و برخی دیگر قائل هستند خبر واحد به هیچ وجه نمی تواند مفید علم باشد و گروه اوّل نیز اختلاف نموده اند: برخی مرادشان از علم، ظنّ است، برخی قائل هستند تمامی اخبار واحد بدون قرینه مفید علم هستند کما اینکه برخی این نظریّه را به احمد بن حنبل نسبت داده اند، برخی همچون بعضی اصحاب حدیث قائل هستند خبر واحد در برخی موارد می تواند حتّی بدون قرائن نیز مفید علم باشد و برخی مثل نظّام قائل هستند خبر واحد به ضمیمه قرینه می تواند مفید علم باشد و نظریّه مُختار، امکان حصول علم به واسطه خبر واحد در صورت انضمام قرائن می باشد».

با توجّه به فرمایش محقّق آمدی و میرزای قمّی «رحمة الله علیه» در بیان تعریف و اقسام خبر واحد روشن می شود محلّ نزاع در بحث از حجّیّت خبر واحد، خصوص خبر واحدی است که مفید ظنّ باشد، امّا خبر واحدی که در صورت احتفاف به قرینه داخلیّه یا خارجیّه، مفید علم بوده و یا اساساً مفید ظنّ نیز نباشد از محلّ نزاع خارج است، زیرا حجّیّت قطع، ذاتی بوده و نیاز به اثبات ندارد و عدم حجّیّت شکّ و وهم نیز واضح می باشد.

بعد از اینکه روشن شد محلّ نزاع در بحث از حجّیّت خبر واحد، خبر واحد ظنّی می باشد گفته می شود در بحث از حجّیّت خبر واحد ظنّی، بحث از حجّیّت خبر ظنّی به لحاظ دلالت آن مثل بحث از ظهور امر وارد در خبر واحد در وجوب، در مباحث مربوط به مدلول شناسی الفاظ، افعال و تقاریر صادر از شارع مورد بررسی قرار گرفت و در ما نحن فیه محلّ نزاع نمی باشد، بلکه محلّ نزاع در ما نحن فیه، بحث از حجّیّت خبر واحد ظنّی به لحاظ سند می باشد.