درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/اخبار /نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر

ادامه طریق اوّل: مفهوم وصف

بیان شد وجوه مختلفی برای استدلال به این آیه شریفه مطر ح شده است، امّا مهمترین این وجوه آنگونه که از کلام اعلام استفاده می شود، مفهوم وصف و مفهوم شرط است. بحث در طریق اوّل یعنی مفهوم وصف بود که بیان گردید در این زمینه، چند وجه مطرح شده است. وجه اوّل یعنی تقریب شیخ انصاری «رحمة الله علیه» و وجه دوّم یعنی تقریب محقّق اصفهانی «رحمة الله علیه» مطرح گردید. در ادامه به بیان وجه سوّم یعنی تقریب محقّق خویی «رحمة الله علیه» پرداخته و در پایان به نقد تمامی این وجوه خواهیم پرداخت.

وجه سوّم: تقریب محقّق خویی «رحمة الله علیه»

بر اساس مبنای محقّق خویی «رحمة الله علیه» در مفهوم وصف، ممکن است تقریب سوّمی برای دلالت مفهوم وصف در آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد عادل مطرح گردد[1] و آن اینکه دلالت وصف بر مفهوم، متفاوت از دلالت شرط بر مفهوم است، مفهوم شرط عبارت است از انتفاء سنخ حکم عند انتفاء الشرط در حالی که مفهوم وصف انتفاء سنخ حکم عند انتفاء الوصف نیست، بلکه احترازیّت قید مقتضی آن است که وصف دلالت بر آن داشته باشد که حکم برای طبیعی افراد موضوع ثابت نبوده و بلکه برای حصّه خاصّی از افراد موضوع ثابت می باشد، و الّا ذکر وصف لغو خواهد بود؛ بر این اساس گفته می شود آیه شریفه «إن جائکم فاسقٌ بنبأٍ فتبیّنوا» به مفهوم وصف دلالت دارد بر اینکه حکم وجوب تبیّن از خبر برای طبیعی خبر ثابت نبوده و بلکه برای حصّه خاصّی از افراد خبر یعنی فاسق ثابت می باشد و این مستلزم نفی حکم از سایر افراد طبیعت خبر یعنی افراد خبری است که مُخبِر آن عادل بوده باشد.

البتّه مرحوم محقّق خویی در مقام ردّ این تقریب بر آمده و عدم دلالت وصف بر علّیّت منحصره را مانع از ثبوت مفهوم اصطلاحی یعنی انتفاء عند الانتفاء برای وصف می دانند[2] ، اگرچه ما نسبت به این مناقشه ایشان نیز اشکال داشته و همانطور که در مبحث مفاهیم بیان گردید، این مناقشه به اثبات مفهوم حصر رجوع می نماید، نه مفهوم وصف.

بیان استاد معظّم

قطع نظر از اشکالات اختصاصی که هر یک از این وجوه می تواند داشته باشد، از آنجا که ما ثبوت مفهوم یعنی انتفاء سنخ الحکم عند انتفاء القید را برای وصف به صورت کلّی نفی کردیم، هیچ یک از این وجوه نمی تواند دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد را اثبات نماید.