درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/اخبار /نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر

ادامه مرحله دوّم: وجود مانع از استدلال

بیان شد در مرحله دوّم، بحث از آن است که بر فرض، مفهوم وصف یا شرط، مقتضی دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد عادل باشد، آیا مانعی از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر واحد وجود دارد یا چنین مانعی وجود ندارد؟

بیان شد برخی اصولیّون، تعلیل مذکور در آیه شریفه یعنی «ان تصیبوا قوماً بجهالةٍ فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین» را مانع از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد می دانند. وجه ادّعای مانعیّت تعلیل مذکور از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد بیان گردید. در ادامه به بیان پاسخ های مذکور از این ادّعا خواهیم پرداخت.

پاسخ از مانعیّت تعلیل

در پاسخ به ادّعای مانعیّت تعلیل مذکور در آیه نبأ از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر عادل، سه وجه مطرح شده است:

وجه اوّل این است که مفهوم صدر آیه نبأ، حجّیّت خبر واحد عادل بوده و مقتضای تعلیل، عدم حجّیّت هر خبری است که علم آور نباشد و همانطور که واضح است، مفهوم مذکور، خاصّ بوده و مقتضای تعلیل، عامّ می باشد، لذا خاصّ بر عامّ مقدّم شده و عامّ، حمل بر خاصّ می گردد و نهایتاً مجموع آیه شریفه با لحاظ صدر و ذیل آن دلالت بر آن خواهد داشت که خبری که علم آور نباشد، حجّت نیست مگر آنکه خبر عادل باشد.

وجه دوّم آن است که مانعیّت تعلیل مذکور از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد تنها در صورتی است که مقصود از جهالت در این تعلیل، عدم علم به حکم واقعی باشد که هم شامل خبر فاسق می شود و هم شامل خبر عادل، امّا اگر مقصود از جهالت، سفاهت باشد یعنی عملی که عقلائی نیست چنانکه شیخ انصاری[1] «رحمة الله علیه» آن را محتمل می دانند، محقّق خراسانی[2] «رحمة الله علیه» به آن متمایل می شوند و محقّق خویی[3] «رحمة الله علیه» آن را تقویت می نمایند، در این صورت مانعی از اخذ به دلالت آیه شریفه بر حجّیّت خبر واحد عادل وجود ندارد، زیرا سفیهانه بودن عمل به خبر، مختصّ به عمل به خبر فاسق بدون تبیّن از صحّت آن بوده و عمل به خبر عادل بدون تبیّن از صحّت آن، سفیهانه نیست تا تعلیل مذکور، مانع از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر عادل و عدم وجوب تبیّن از آن گردد.

و[4] امّا وجه سوّم آن است که مفهوم آیه نبأ، حاکم بر عموم تعلیل می باشد. این وجه را محقّق نائینی[5] «رحمة الله علیه» مطرح نموده اند. محقّق خویی «رحمة الله علیه» در مقام بیان فرمایش استاد خود محقّق نائینی «رحمة الله علیه» می فرمایند[6] : «تعلیل مذکور در آیه نبأ نهایتاً دلالت بر وجوب تبیّن از غیر علم دارد بدون اینکه مصادیق موضوع خود یعنی مصادیق علم را مشخّص نماید، زیرا حکم به هیچ وجه مبیِّن موضوع خود نمی باشد؛ و امّا مفهوم این آیه دلالت بر حجّیّت خبر عادل دارد و از آنجا که حجّیّت به معنای طریقیّت در اثبات می باشد، در واقع مفهوم آِیه نبأ خبر واحد عادل را با اینکه طریقی ظنّی است، در حکم علم قرار می دهد و لذا مفهوم آیه نبأ، خبر عادل را تعبّداً از تحت موضوع تعلیل مذکور یعنی جهالت خارج نموده و حاکم بر آن خواهد بود، زیرا به مقتضای مفهوم، عمل به خبر واحد عادل اساساً عمل به غیر علم و جهالت نیست تا تعلیل مذکور، دلالت بر عدم حجّیّت آن داشته باشد».