درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/اخبار /نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر

ادامه مرحله دوّم: وجود مانع از استدلال

بیان شد برخی اصولیّون، تعلیل مذکور در آیه نبأ یعنی «ان تصیبوا قوماً بجهالةٍ فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین» را مانع از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر واحد عادل می دانند. وجه ادّعای مانعیّت تعلیل مذکور از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد عادل ذکر شد و سه پاسخ از آن بیان گردید. در ادامه به نقد این پاسخ ها پرداخته و مانعیّت تعلیل مذکور در آیه نبأ از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر واحد عادل را تثبیت خواهیم نمود.

نقد پاسخ اوّل

پاسخ اوّل به دو بیان قابل نقد می باشد:

بیان اوّل، بیان صاحب منتقی الاصول است. ایشان در نقد پاسخ اوّل می فرمایند[1] : «مفهوم خاصّ آیه نبأ تنها در صورتی منعقد شده و عموم تعلیل «أن تصیبوا قوماً بجهالةٍ» را به خصوص فاسق تخصیص می زند که این تعلیل به صورت منفصل و در دلیلی دیگر ذکر شده باشد، مثلاً در یک دلیل گفته شود: «ان جاءکم فاسقٌ بنبأٍ فتبیّنوا» و در دلیلی دیگر گفته شود: «وجب التبیّن فی خبر الفاسق لألّا تصیبوا قوماً بجهالةٍ»؛ زیرا در این صورت است که ظهور جمله اوّل در مفهوم خاصّ یعنی نفی وجوب تبیّن در خبر واحد عادل منعقد گردیده و عموم تعلیل در جمله دوّم را که مقتضی عدم حجّیّت مطلق خبر، اعمّ از خبر عادل و خبر فاسق بود، به خصوص خبر فاسق تخصیص می زند؛

امّا در آیه نبأ، این تعلیل به صورت متّصل به جمله «ان جائکم فاسقٌ بنبأٍ فتبیّنوا» ذکر شده و از قرائن متّصله آن می باشد و لذا مانع از انعقاد ظهور این آیه در مفهوم خاصّ و نفی وجوب تبیّن از خبر واحد عادل می گردد و با وجود تعلیل، مفهوم خاصّی وجود ندارد تا عموم تعلیل را تقیید بزند، زیرا انعقاد ظهور کلام، متوقّف است بر اتمام قیود آن و تا تمام قیود کلام پایان نپذیرد، هیچ ظهوری برای کلام منعقد نمی شود و از آنجا که کما هو المشهور: «العلّة یعمّم و یخصِّص» و تعلیل متّصل در کلام، بیانگر موضوع بوده و موجب توسعه و تضییق موضوع منطوقی کلام می شود، اشتراک این تعلیل میان خبر فاسق و عادل موجب می شود موضوع منطوق در آیه شریفه توسعه پیدا نموده و شامل خبر واحد عادل نیز بشود و آیه شریفه به معنای: «ان جاءکم احدٌ بخبرٍ فتبیّنوا سواءٌ کان فاسقاً او عادلاً» باشد و واضح است که در صورت تعمیم منطوق، برای این آیه شریفه، مفهوم خاصّی مبنی بر وجوب تبیّن خبر واحد عادل منعقد نخواهد گردید تا عموم تعلیل را تخصیص بزند.

و[2] امّا بیان دوّم آن است که حتّی اگر حکومت توسعه ای تعلیل مذکور نسبت به موضوع وجوب تبیّن در آیه نبأ پذیرفته نشود، باز هم این تعلیل می تواند مانع از انعقاد ظهور آیه نبأ در مفهوم گردیده و از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر واحد عادل جلوگیری نماید، زیرا در این صورت، عموم تعلیل با خصوص مفهوم تعارض نموده و دو احتمال در آیه نبأ حاصل می شود: اوّل آنکه خصوص مفهوم آیه نبأ، عموم تعلیل را تخصیص بزند و آیه نبأ دلالت بر حجّیّت خبر واحد عادل داشته باشد و دوّم آنکه عموم تعلیل، مانع از انعقاد ظهور آیه نبأ در مفهوم شده و از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر واحد عادل جلوگیری نماید؛ بنا بر این آیه نبأ مجمل گردیده و دلالت آن بر حجّیّت خبر واحد عادل تمام نخواهد بود.