درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/اخبار /نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر

ادامه نقد پاسخ دوّم

بیان شد در مرحله دوّم، بحث از آن است که بر فرض، مفهوم وصف یا شرط، مقتضی دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد عادل باشد، آیا مانعی از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر واحد وجود دارد یا چنین مانعی وجود ندارد؟

بیان شد برخی اصولیّون، تعلیل مذکور در آیه شریفه یعنی «ان تصیبوا قوماً بجهالةٍ فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین» را مانع از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد می دانند. وجه ادّعای مانعیّت تعلیل مذکور از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد ذکر شده و سه پاسخ از آن بیان گردید. بحث در نقد این پاسخ ها و تثبیت مانعیّت تعلیل مذکور در آیه نبأ از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر واحد عادل بود که در این زمینه، نقد پاسخ اوّل یعنی تخصیص تعلیل به واسطه مفهوم آیه نبأ بیان گردید. بحث در نقد پاسخ دوّم یعنی عدم شمول تعلیل نسبت به خبر واحد عادل بود که در این زمینه، نقد اوّل بیان گردیده و مورد مناقشه قرار گرفت. در ادامه به بیان نقد دوّم پاسخ دوّم و بررسی آن خواهیم پرداخت.

بیان نقد دوّم

محقِّق اصفهانی در نهایة الدرایة[1] می فرمایند: هر چند «جهالت» در آیه نبأ به معنای «سفاهت» باشد، باز هم ادّعای مانعیّت عموم تعلیل مذکور در این آیه از ظهور آیه در مفهوم و دلالت بر حجّیّت خبر واحد عادل به جای خود باقی می باشد.

حاصل فرمایش ایشان آن است که بنا بر آنکه مراد از جهالت در آیه نبأ، سفاهت باشد، خداوند متعال در ضمن تعلیل مذکور در این آیه شریفه از عمل سفیهانه به خبر واحد نهی نموده است و عمل سفیهانه به خبر، اختصاص به عمل به خبر فاسق ندارد، بلکه عمل به هر خبری که حجّیّت شرعیّه آن ثابت نشده باشد، سفیهانه بوده و تعلیل به عموم خود، شامل آن خواهد گردید، چه خبر واحد فاسق باشد و چه خبر واحد عادل ، بنا بر این اگر حجّیّت خبر واحد عادل از دلیل دیگری غیر از این آیه شریفه ثابت شود، تعلیل در آیه شریفه شامل خبر واحد عادل نمی گردد، ولی در این صورت، دلیل بر حجّیّت خبر واحد عادل، آیه نبأ نبوده و بلکه دلیل خارجی می باشد؛ و امّا اگر حجّیّت خبر واحد عادل از دلیل دیگری ثابت نشود، تعلیل در آیه شریفه شامل خبر واحد عادل نیز می گردد و به عموم خود، مانع از ظهور صدر آیه نبأ در مفهوم و دلالت آن بر حجّیّت خبر واحد عادل خواهد گردید.

مناقشه در نقد دوّم

مرحوم شهید صدر، این نقد مرحوم محقّق اصفهانی را مورد مناقشه قرار داده و می فرمایند[2] : «ملاک در سفاهت و غیر عقلائی بودن عمل به یک خبر آن است که آن خبر عند العقلاء حجّت نباشد، نه آنکه عند الشارع حجّت نباشد و از آنجا که خبر واحد عادل عند العقلاء بما هم عقلاء، حجّت و مورد عمل می باشد، لذا حتّی بر فرض آنکه حجّیّت آن عند الشارع ثابت نگردد، عمل به خبر واحد عادل عند العقلاء، سفیهانه به حساب نخواهد آمد، در نتیجه تعلیل، مذکور، عمومیّت نداشته و مانع از ظهور صدر آیه نبأ در مفهوم و دلالت بر حجّیّت خبر واحد عادل نخواهد گردید.