درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/اخبار /نکته چهارم: حجّیّت و اعتبار خبر

ادامه مرحله دوّم: وجود مانع از استدلال

بیان شد در مرحله دوّم، بحث از آن است که بر فرض، مفهوم وصف یا شرط، مقتضی دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد عادل باشد، آیا مانعی از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر واحد وجود دارد یا چنین مانعی وجود ندارد؟

بیان شد برخی اصولیّون، تعلیل مذکور در آیه شریفه یعنی «ان تصیبوا قوماً بجهالةٍ فتصبحوا علی ما فعلتم نادمین» را مانع از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد می دانند. وجه ادّعای مانعیّت تعلیل مذکور از دلالت آیه نبأ بر حجّیّت خبر واحد ذکر شد و سه پاسخ از آن بیان گردید. بحث در نقد این پاسخ ها و تثبیت مانعیّت تعلیل مذکور در آیه نبأ از دلالت این آیه بر حجّیّت خبر عادل بود که در این زمینه، نقد پاسخ اوّل یعنی تخصیص تعلیل به واسطه مفهوم آیه نبأ و همچنین نقد پاسخ دوّم یعنی عدم شمول تعلیل نسبت به خبر عادل بیان گردید. در ادامه به بیان نقد پاسخ سوّم خواهیم پرداخت.

نقد پاسخ سوّم

پاسخ سوّم از ادّعای مانعیّت تعلیل در آیه نبأ از انعقاد ظهور این آیه در مفهوم و دلالت آن بر حجّیّت خبر عادل این بود که تعلیل مذکور، صرفاً دلالت بر وجوب تبیّن از غیر علم دارد بدون اینکه مصادیق موضوع خود یعنی مصادیق عدم علم را مشخّص نماید، در حالی که مفهوم این آیه دلالت بر حجّیّت خبر عادل داشته و از آنجا که حجّیّت به معنای طریقیّت در اثبات و در حکم علم قرار دادن خبر عادل ظنّی می باشد، لذا مفهوم این آیه، خبر عادل را به صورت تعبّدی از تحت موضوع تعلیل مذکور یعنی جهالت خارج نموده و حاکم بر آن خواهد بود، زیرا به مقتضای مفهوم، عمل به خبر واحد عادل اساساً عمل به غیر علم و جهالت نیست تا تعلیل مذکور، دلالت بر عدم حجّیّت آن داشته باشد.

این پاسخ از جهات مختلفی مورد نقد قرار گرفته است.

نقد اوّل، نقد صاحب منتقی الاصول «رحمة الله علیه» است. ایشان می فرمایند[1] : «مراد از ادّعای مانعیّت تعلیل مذکور از دلالت آیه نبأ بر مفهوم و اثبات حجّیّت خبر عادل، تعارض عموم تعلیل با ظهور آیه نبأ در مفهوم و تقدیم عموم تعلیل بر مفهوم آیه نبأ به جهت اقوائیّت عموم تعلیل از مفهوم نیست تا گفته شود اساساً تعارضی میان تعلیل مذکور و مفهوم آیه نبأ وجود ندارد تا یکی بر دیگری مقدّم گردد، زیرا تعلیل مذکور، صرفاً دلالت بر وجوب تبیّن از غیر علم دارد بدون اینکه مصداق موضوع خود یعنی «غیر علم» را بیان نماید، در حالی که مفهوم آیه نبأ دلالت بر حجّیّت خبر عادل و جعل خبر عادل ظنّی در حجّیّت و طریقیّت به اثبات واقع به منزله علم داشته و خبر عادل را از موضوع تعلیل یعنی غیر علم خارج می نماید و در نتیجه حاکم بر تعلیل گردیده و تعارض میان تعلیل مذکور و مفهوم آیه نبأ، رفع می گردد؛

بلکه مراد از ادّعای مانعیّت تعلیل مذکور از دلالت آیه نبأ بر مفهوم و اثبات حجّیّت خبر عادل آن است که همانطور که مفهوم آیه نبأ، حکومت تضییقی بر تعلیل مذکور داشته و خبر عادل را از تحت موضوع این تعلیل یعنی «غیر علم» خارج می نماید، عموم تعلیل مذکور نیز حکومت توسعه ای بر آیه نبأ دارد و خبر عادل را در موضوع منطوق آیه نبأ داخل نموده و مانع از انعقاد ظهور آیه نبأ در مفهوم و اثبات حجّیّت خبر عادل به واسطه آیه نبأ می گردد، لذا صدر و ذیل این آیه شریفه تحاکم داشته و مقتضای تحاکم، تساقط و اجمال دلالت آیه شریفه می باشد، نه ترجیح ظهور صدر».