درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری
94/12/18
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مسأله اقتضاء النهی للفساد/ ادامه مطلب یازدهم/ ثمرات مسأله
ادامه مطلب یازدهم: ثمرات مسأله
بیان گردید مسأله اجتماع امر و نهی نیز یکی از مسائل اساسی علم اصول می باشد که ثمرات بسیاری بر آن در مسیر استنباط احکام شرعی مترتّب می گردد. در این راستا ثمره اوّل یعنی نماز در مکان غصبی به صورت مفصّل بیان گردید، در ادامه به بیان سایر ثمرات این مسأله خواهیم پرداخت.
ثمره دوّم: وضو با آب غصبی
صحّت و فساد وضوی با آب غصبی، معنون به دو عنوان است که به یک عنوان متعلّق امر و به عنوان دیگر متعلّق نهی واقع شده است که در صورت پذیرش قول به امتناع و تقدیم جانب نهی، این وضو باطل می باشد و در غیر این صورت، وضو صحیح است. سیّد مرتضی «رحمة الله علیه» در المسائل الناصریّات[1] ، قائل به بطلان شده و به فرمایش بسیاری از اعاظم، مبنای بطلان، قول به امتناع می باشد؛ کما اینکه در صورت قول به جواز اجتماع امر و نهی، چنین وضویی صحیح خواهد بود.
ثمره سوّم: وضو در حال مسّ آیاتی از قرآن که بر روی اعضاء وضو نوشته شده است
مسّ آیات قرآن کریم بدون وضو، منهیٌّ عنه و حرام است، لذا چنانچه کسی این آیات را بر روی اعضای وضو نوشته باشد، با انجام وضو هم مسّ قرآن بدون انجام وضو صورت می گیرد و هم وضو که در صورت پذیرش قول به امتناع و تقدیم جانب نهی، این وضو باطل است و در غیر این صورت، صحیح می باشد.
ثمره چهارم: اعتکاف بر روی فرش غصبی در مسجد
کسی که در مسجد اعتکاف کند در حالی که روی فرش غصبی نشسته است، بنا بر قول به جواز، اعتکاف او صحیح است هرچند مرتکب حرام نیز شده است و با وجود مندوحه و عدم اضطرار، معصیت هم کرده است؛ بنا بر قول به امتناع و تقدیم جانب امر، اعتکاف او صحیح است بدون آنکه مرتکب حرام شده و یا معصیتی کرده باشد؛ و بنا بر قول به امتناع و تقدیم جانب نهی، اعتکاف باطل است و مرتکب حرام شده و معصیت نموده است.
ثمره پنجم: نماز همراه با عدم ردّ سلام
صحّت و بطلان نماز نمازگزاری که جواب سلام دیگران را نمی دهد، از ثمرات مسأله اجتماع امر و نهی و مبتنی بر مبنایی است که در این مسأله اتّخاذ می شود. علّامه «رحمة الله علیه» در کتاب مختلف می فرمایند: «لو اشتغل بالقرائة عقیب التسیلم علیه و لم یشتغل بالردّ علیه، بطلت صلاته، لأنّه فعلٌ منهیٌّ عنه»[2] . شهید اوّل «رحمة الله علیه» در کتاب ذکری در توجیه فرمایش علّامه «رحمة الله علیه» می فرمایند: «و هو من مشرب اجتماع الامر و النهی فی الصلاة کما سبق و الاصحّ عدم البطلان بترک ردّه»[3] .
بر اساس فرمایش شهید «رحمة الله علیه»، این مسأله وارد در باب اجتماع امر و نهی می شود و صحّت آن مبتنی بر جواز یا امتناع و تقدیم جانب امر و بطلان آن مبتنی بر امتناع و تقدیم جانب نهی است.
گفته می شود، ابتناء این مسأله بر نتیجه باب اجتماع امر و نهی، پذیرفته نیست، زیرا اوّلاً ورود این مسأله در باب اجتماع امر و نهی متوقّف بر وجود نهی در کنار امر می باشد و این در صورتی است که امر به ردّ سلام، مقتضی نهی از ضدّ عام آن یعنی ترک ردّ سلام دانسته شود در حالی که این مطلب پذیرفته نیست، لذا این عمل تنها مأمورٌ به بوده و صحیح می باشد؛
و ثانیاً شاید نظر علّامه «رحمة الله علیه» در بطلان، به ورود این مسأله در باب اقتضاء النهی للفساد باشد و نظری به باب اجتماع و اختیار قول به امتناع و تقدیم جانب نهی نداشته باشند.
