درس خارج اصول استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: مقصد ثالث/ مطلق و مقیّد/ در مقام بیان بودن متکلّم

ادامه مورد دوّم: در مقام بیان بودن متکلّم

بیان شد که تحقیق در خصوص این مقدّمه نیازمند بررسی چهار نکته می باشد: نکته اوّل یعنی مراد از در مقام بیان بودن متکلّم بیان گردید. در ادامه به بیان نکته دوّم یعنی دلیل اعتبار این مقدّمه و به عبارتی وجه تأثیر آن در ظهور کلام متکلّم در اراده طبیعت مطلقه خواهیم پرداخت.

نكته دوّم: دلیل بر اعتبار مقدّمه در مقام بیان بودن

از مطالب مذکور در نکته اوّل ذیل تأیید وجه چهارم از وجوه محتمله در مراد از در مقام بیان بودن متکلّم، دلیل احتیاج به این مقدّمه و وجه تأثیر آن در ظهور کلام متکلّم در اراده طبیعت مطلقه روشن گردید. توضیح مطلب آن است که در جملات مشتمل بر اسم جنس، چنانچه احراز نشود متکلّم در مقام بیان تمام الموضوع برای حکم مذکور در این قضیّه است، ظهور این جملات در اراده طبیعت مطلقه اثبات نخواهد گردید، چون در این صورت علاوه بر احتمال اراده طبیعت مطلقه، سه احتمال دیگر نیز در کلام وجود دارد: یکی لاغی بودن متکلّم، دیگری هازل بودن او و سوّم در مقام بیان اصل تشریع بودن با تعلّق حکم به ماهیّت مهمله و اذا جاء الاحتمال، بطل الاستدلال.

البتّه این سؤال در اینجا مطرح است که چگونه اسم جنسی که برای ماهیّت مهمله وضع شده است که جامع میان ماهیّت مطلقه، ماهیّت به شرط شیء و به عبارتی طبیعت مقیّده به قید وجودی و ماهیّت به شرط لا و به عبارتی طبیعت مقیّده به قید عدمی می باشد، به صرف احراز در مقام بیان بودن متکلّم، ظهور در خصوص ماهیّت مطلقه پیدا می کند؟ بلکه به نظر می رسد همانطور که اراده ماهیّت مقیّده به قید وجودی یا عدمی از اسم جنس، نیازمند مئونه زائده می باشد، اراده ماهیّت مطلقه نیز نیازمند مئونه زائده بوده و به صرف احراز در مقام بیان بودن متکلّم، ثابت نخواهد گردید.

پاسخ این سؤال نیز در مباحث گذشته مورد اشاره قرار گرفت. توضیح مطلب آن است که در صورت احراز در مقام بیان بودن متکلّم، مدلول تصوّری اسم جنس یعنی طبیعت مهمله، نمی تواند به عنوان تمام الموضوعی که مراد جدّی متکلّم واقع شده است، قرار بگیرد، زیرا طبیعت مهمله، صرفاً یک موجود ذهنی است و در حالی که در مقام امر و امتثال، مراد آمر، ایجاد فرد خارجی فعل است، نه وجود ذهنی آن، لذا تمام الموضوعی که مراد جدّی متکلّم می باشد یا طبیعت مطلقه خواهد بود، یا طبیعت مقیّده به قید وجودی و یا طبیعت مقیّده به قید عدمی که اگر چه هر سه خصوصیّتی خارج از مدلول تصوّری اسم جنس یعنی ماهیّت مهمله می باشند، ولی طبیعت مقیّده به قید وجودی یا عدمی، برای افاده این خصوصیّت، علاوه بر صدق مدلول تصوّری اسم جنس یعنی ماهیّت مهمله، نیازمند مئونه زائده یعنی قید وجودی یا عدمی می باشد، به خلاف طبیعت مطلقه که به معنای بی قیدی و رفض القیود بوده و صرف صدق مدلول تصوّری اسم جنس یعنی ماهیّت، برای اراده آن به عنوان تمام الموضوعی که مراد جدّی متکلّم می باشد، کفایت می نماید.