درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: بررسی مقتضای ید در مقابل کسی که ادعای ملکیت ما تحت الید را دارد

0.1- تنبیه دهم:بررسی مقتضای ید در مقابل کسی که ادعای ملکیت ما تحت الید را دارد

وقتی شیئی تحت استیلای کسی قرار بگیرد و شک کنیم در ملکیت آن، از دو حالت اساسی خارج نیست:

    1. صاحب ید بلامنازع است[1] (یعنی در مقابل او کسی ادعای ملکیت ندارد):در اینصورت ید اماره ی ملکیت است و مطابق با این ید حکم می کنیم به ملکیت ما فی الید برای ذوالید، مگر در صورتیکه حالت سابقه ی ید برای ما معلوم باشد. (تنبیه هشتم: انصراف ادله از یدی که حالت سابقه ی آن معلوم باشد)

    2. صاحب ید منازع دارد: (یعنی در مقابل او کسی وجود دارد که ادعا ملکیت ما فی الید را دارد):

    1. شخص منازع ید دارای بینه است[2] :اگر ذوالید ادعای مدعی را انکار کند بحث وارد در باب مخاصمه می شود که یکی مدعی است و ذوالید منکِر؛ در این حالت حکم به ملکیت مدعی می شود چون بینه دارد و قاعده البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر حکم می کند به ملکیت مدعی.

    2. شخص منازع بینه ای ندارد:

    1. یا برای ما معلوم نیست[3] که این مالی که تحت ید صاحب ید است قبلا ملک مدعی بوده است: طبق قاعده ی ید حکم به ملکیت ذوالید می شود.

    2. یا برای ما معلوم است که این مالی که تحت ید صاحب ید است قبلا ملک مدعی بوده است (به دلیلی برای ما ثابت شده باشد. مثلا این علم ما مستند به بینه ای باشد که برای ملکیت این مال در گذشته برای مدعی اقامه شده و یا مستند به این باشد که حاکم علم دارد به اینکه این مال در گذشته ملک این مدعی بوده است)

    • یا از طریق بینه یا به علم حاکم ثابت شده باشد[4] ؛قاعده ی ید مقدم می شود.

    • یا از طریق اقرار صاحب ید مطرح می شود[5] .اینجا اختلاف اقوال است.